Sado që mërgimtarët,nuk kanë të drejt vote,nuk gëzojnë trajtim të barabartë as konsideratë të mirëfilltë nga pushteti aktual,ata asnjëherë nuk mundën ta hiqnin nga zemra atdheun e vet. Ndaj,si çdo herë edhe tani,vazhdojnë të punojnë e kontribuojnë dhe bëjnë krejt çka munden për te. Megjithatë,bijtë e syrgjynosur të tij, të cilët që me kohë janë përbetuar për ti dal krah në të gjitha situatat, vendit të të parëve, jo rrallë, ndjehen të zhgënjyer me zhvillimet e pazakonshme të cilat ndodhin, kohë e pa kohë,nga njerëz eminent në atdheun e tyre. Është jo vetëm për të ardhur keq, por edhe për tu brengosur shumë,kur në njërën anë sheh se si pamja e hartës politike të Kosovës po ndryshon dhe mbi te po vizatohen entitete kërcënuese për të tashmen dhe të ardhmen e popullit tonë,kurse në anën tjetër, ata të cilët do duhej ta ngrinin zërin kundër këtyre dukurive negative me pasoja të paparashikueshme për Kosovën,janë hedhur në luftë për acarimin edhe më keq të  gjendjes politike dhe nxitjen e konflikteve të reja ndërshqiptare, duke dëshiruar t`ua vjedhin dhe përdhosin bashkëkombësve nga kujtesa, identitetin shumëvjeçar-organizativ, kombëtar e politik, të të gjitha kohëve,vetëm pse ata personalisht nuk dominojnë me emrat tyre edhe në këto histori. Madje, përkundër verdiktit të zgjedhjeve të fundit, të cilat patën disa efekte pozitive, pushtetarët e konsumuar dhe udhëheqës të hedhur,pothuajse gati tërësisht- jashtë përdorimit, assesi të mbushen mend dhe ti kthehen realitetit. Mjerisht,me gjithë humbjet e bastioneve të sunduara për shumë vite në mënyrat që vetëm ata i dinë, ambiciet e tyre për të sunduar me çdo kusht këtë vend, nuk u zbutën as zbehën për asnjë çast. Risi më vete që vlen për tu përmendur-është vendosja për herë të parë, e një femre si kryetare dhe riatdhesimi triumfalist i dy mërgimtarëve të suksesshëm,si udhëheqës të dy komunave me rëndësi në Kosovë, si dhe fitorja e ish udhëheqësit të “frymës së re” në kryeqytetin e vendit. Megjithatë, përveç ndryshimeve të vogla kozmetike dhe të kufizuara pozitive, përkundër mijëra vërejtjeve nga shumica e popullsisë shqiptare, përjashto këtu partitë politike të cilat pothuajse që të gjitha si në kor,dhanë pëlqimin e tyre dhe pranuan pjelljen e sërpskës”, fatkeqësisht në Kosovë u “natyralizua edhe e keqja më e madhe e këtij shekulli- siç është ” republika sërpska”. Ndaj,tani e tutje, pas konstituimit të saj,vetëm një Zot mund ta di se çfarë problemesh do ti sjell- ajo sajesë e rrezikshme- këtij vendi edhe ashtu të vogël e të pa konsoliduar si duhet, provokimet e së cilës ,vetëm sa kanë filluar në komunën “veriore” të Mitrovicës. Por,për fat të keq edhe në këto në momentet më të këqija dhe çaste dramatike për Kosovën, të hutuar nga tymi e mjegulla që pa shkas e arsye, shpërndan Adem Demaqi, askush tjetër përpos përfaqësueses së Nënës sonë Amerikë nuk mori mundimin, ti kujtonte as ftonte shqiptarët për kujdes të shtuar! në mënyrë që krijesa kanceroze për vendin, e ashtuquajtura “sërpska” të mos “rrëshqas” nga asociacioni në Republikë!!! Ndaj,ne deshëm s`deshëm, si populli i këtij vendi,që si çdo herë brengosemi vetëm për fatet e atdheut dhe nuk preferojmë pagesa as oferta,për tu kthyer në shërbyes të politikave ditore,duke përcjell me dhembje lazdrimet e pakuptimta të atyre që u ka kaluar koha e lojërave fëmijënore, kësaj radhe detyrohemi ti bashkohemi Urimit të famshëm të Doktor Ibrahim Rugovës, ritual që ai e përsëriste me shumë të drejtë: Zoti e bekoftë Kosovën dhe popullin e saj, Zoti i bekoftë Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe miqtë tanë ndërkombëtar! sepse nga e gjithë ajo sa u pa deri më tani nga 14-15, vitet e kaluara, Kosova dhe shqiptarët,me pushtetarë të tillë, i kanë la duart që moti. Kjo vërtetohet edhe një herë më tepër,kur sheh se si sot rrugët në fshatra dhe qytete si dhe vendbanime të tëra gjithandej Kosovës, janë mbushur me emra e statuja car-lazarësh, krajl pjetrash e  karagjorgjeviqësh sllav, deri te nominimet me emra të kriminelëve serb, shkruar me qirilicë dhe ngjyra e flamuj të Serbisë kudo,e jo vetëm në Veri, siç dëshiron dikush qëllimisht ta përkufizoj. Duke nisur nga Albaniku e Zubin Potoku dhe vazhduar në Graqanicë e Shtërpcë e deri në Gorë të Dragashit, pra gjer e gjatë Kosovës, që nga kufiri me Serbinë në veri deri te kufiri aktual, me FYROM-in dhe Shqipërinë, gjithkund shtohen përditë e më shumë emërtime të tilla,por megjithatë dikush nuk dëshiron ti shohë këto fenomene shkatërruese,ndaj në vend të tyre, gjuan me gur e dru të vdekurit shqiptar në varre, ani-pse të shkuar para shumë kohësh në amshim! Lind pyetja,çfarë marifeti është ky,nga kush është porositur një qëndrim i tillë dhe kujt i bëjnë nderë këto halucinacione të orkestruara pa shkas as arsye, në këto momente kur neve na dalin qindra probleme tjera më të mëdha të cilat kërkojnë kundërvënie, bashkim veprimesh dhe vendosmëri…Pse dhe për çfarë arsyesh, mu tani shpërtheu me kaq eufori një  “takat-vogël”,me kritika më të mëdha se vetvetja, kundër një personaliteti të paarritshëm për shumëkënd edhe pse të vdekur para mese 7-8, vitesh?! Është i nxitur ai që të veproj kështu,ka detyrime ndaj bosëve të tij-para fiaskos që pësuan në zgjedhje, dhe duhet të defiloj me kësi far gjestesh, në mënyrë që ta ushqejnë dhe mbajnë edhe më tej me benificione apo ndjehet i kënaqur me krijimin e “republika sërpskës” në trupin edhe ashtu të cunguar të Kosovës, tokat e së cilës në një të shkuar jo fort të largët, nuk i shihte si shtet më vete,por si pjesë të “Ballkanisë”…A ka mundësi që si atëherë edhe sot,heroi ynë me vlera, të mos favorizojë Republikën dhe shtetin e Kosovës?!..por në vend të saj, të preferoj edhe tani, të ashtuquajturën “Ballkani” të famshme, si pjellë ideore vetëm e tij personalisht ?!…Apo si ti kuptojmë këto shkelmëqitje në erë dhe  zbrazëtirë, kur koha kërkon kundërveprim ndaj rreziqeve reale të “sërpskës” siç tërheq vërejtjen edhe ambasadorja amerikane Tracey Ann Jacobson….por jo edhe Demaqi and Co…. Mos, ndoshta mendon zotëriu,se pas kalimit të disa moteve nga mbajtja e zgjedhjeve të viteve të 90-ta, në Serbi kur, kundër-kandidat i Millosheviqit ishte Drashkoviqi, me ç`rast disa shtete evropiane, kërkonin daljen në votime edhe të shqiptarëve të Republikës Rugoviane të Kosovës, bashkëkombësit tanimë kanë harruar tendencat e tij, për nxjerrjen e shqiptarëve në votime në kuadër të Republikës së Serbisë. Me gjithë intervenimet nga jashtë, atëbotë vetëm “antiheroi” Rugova i refuzonte me vendosmëri ato,i cili deklaronte se Republika e Kosovës nuk ka të bëj me zgjedhjet e vendeve fqinje dhe se ato janë vetëm çështje e brendshme e shtetit Serb?!…Çfarë arsye mund të ketë ky njeri, që të hedhet kaq furishëm përpjetë, në këto momente të rrezikshme,dhe mu në kohën kur po konstituohet jetësimi praktik i “republika sërpskës” në vendin tonë,derisa dihet nga të gjithë se “sërpskën” nuk na e solli “tradhtari” Rugova, por nxënësit dhe përkrahësit e heroit Demaqi, të cilët sot i ka Bos të gjallimit politik dhe mbijetesës financiare, të paktën. Sa herë e sprovoi veten në votimet e mbajtura në Kosovë ai,për të matur vlerësimin që mund ti bënte populli në emër të të cilit flet. Ç`përkrahje ka personalitetit i tij udhëheqës, politik e organizativ,derisa nuk i fton njerëzit në sheshe dhe rrugë për të kundërshtuar pjellën e dreqit si “srpska” në vendin tonë, por ngrihet në maje të gishtërinjve para dhjetëra pjesëmarrësve në tubime komemorative për të sha të vdekurit shqiptar, edhe pse tubimet si këto, nuk do duhej të ktheheshin në politikë.

Ku e merr  ai gjithë këtë guxim të flasë në emër të miliona shqiptarëve dhe përdhosë ndjenjat e shumicës së tyre, pa e provuar  veten me asnjë plebishit popullor, sesa përkrahje gëzon ai me idetë e tij. Shqiptarët tanimë e dinë se jo vetëm ai, por edhe partitë politike të vendit të cilat flasin me aq pompozitet për bëmat e tyre të “mëdha”, shpërndajnë premtime marramendëse dhe të paarritshme,përdorin retorik të paargumentuar nacionaliste, thirren në emër të luftës,interesave të popullit dhe shtetit të Kosovës,por që të gjitha pa dallim,pozitë dhe opozitë ,asnjëherë nuk ditën as mundën të mbrojnë sa dhe si duhet, interesat e këtij vendi. Poashtu,ky popull i shumëvuajtur e di mirë se “republika sërpska” në vendin tonë, nuk është pjellë e Rugovës, por  produkt i përbashkët i të gjithë faktorit politik aktual-shqiptar, sajesë e stisur e një grupi ,politikanësh të dështuar,vendimet e të cilëve, herët a vonë, pa tjetër duhet të shfuqizohen në kuvend. Pjesë e këtij grupi famoz, nuk mund të mos jetë edhe z.Demaqi, derisa hidhet me kaq ashpërsi, në kamuflimin e këtyre fatkeqësie që e kanë gjetur Kosovën dhe popullin e saj. A nuk e ditka z.Demaqi se nga këto zgjedhje e tutje,sërpska e zyrtarizuar e Daçiqit,të gjithë neve,do të na flas pareshtur kërcënueshëm me gjuhën kriminele të pushtuesit për ndarje të Kosovës,siç kishte përpjekje edhe në kohën e Millosheviqit, të riaktualizuara tanimë nga Vulini e Daçiqi. Shembulli më eklatant dhe fatkeqësi më vete e kohëve të fundit mbetet komuna e Artanës-Novobërdës, e cila nga rreth 7000 banor sa ajo ka, mëse  55 % të popullsisë janë shqiptar, por me përkrahjen e vet partisë apo partive heroike (të luftës siç kanë dëshirë ta quajnë veten ato),për kandidatin serb- i cili edhe ai nuk e njeh as pranon shtetin e Kosovës- zgjedhjet i fitoi ky përfaqësuesi i “sërpskës” dhe humbi kandidati shqiptar. Ndaj,dëshiroj shumë që heroi i vërtetë, edhe për këtë rast, ta shajë Rugovën, ngase patjetër ai duhet të jetë fajtor, pse lista sërpska fitoi 10 komuna, aq sa ka edhe PDK, me ndihmën e votave të së cilës fitoi kandidati i sërpskës …..pasi që “heronjtë e vërtetë” e kanë liruar veten nga çdo faj dhe përgjegjësi, kush tjetër mund të jetë fajtor, përpos të vdekurve dhe “antiheroit” Rugova…. Zotëri, siç e cekëm më lartë, kjo far lista sërpska e sponsorizuar direkt nga Serbia, me ndihmën që i ofruan asaj partitë “heroike” shqiptare, pas fitores në Partesh, arriti me vetëm 22-23 mijë vota të fitoi hiq më pak se në 10 komuna, dhe këtë jo vetëm në veri por anë e mbanë Kosovës,duke kaluar LDK-n, dhe barazuar me partinë e parë në Vend- PDK-në, ani-pse secila prej këtyre dy partive shqiptare, kanë nga disa qindra mijëra votues në Kosovë. Ndaj, çfarë të thonë tjetër shqiptarët e mjerë, përpos nëmës ndaj atyre “heronjve”, që Kosovës ia sollën ujkun në torishtë, nëse u lejohet të paktën, kaq dhe jo më shumë… Si ta kuptojë ky popull heshtjen tuaj, edhe nëpër tubimet komemorative, ku të paktën aty do duhej të përmendeshin si viktimat edhe të kidnapuarit e luftës,nga të cilët 1700 e më tepër sosh, ende nuk janë kthyer, pjesë të të cilëve gjenden kudo, si tani në varrezën masive, ish kënetën e Rashkës,e cila pas mbushjes me trupa të kidnapuarish shqiptarë, është mbuluar me mbeturina e beton të trashë si dhe ndërtuar shtëpi shumëkatëshe mbi trupat e tyre.

Nuk e shihni as dëgjoni ju se, derisa shqiptarët e Kosovës lindore, vuajnë nën robërinë klasike serbe, njëjtë si mandatarët e tjerë ilegal edhe Krstimir Pantiç ish funksionar paralel, tani kryetar i “zgjedhur” i Mitrovicës së veriut me votën e “lirë”, pas “fitores” deklaron hapur se nuk do ta njoh pavarësinë as institucionet shtetërore të Kosovës,se flamuri i saj nuk do të valoj kurrë në veri të vendit dhe se ai me bashkëpunëtorët e tij, do të punojë vetëm për Serbinë. Madje, zoti Demaqi, nuk e patë ju se çfarë ftesash kishte përgatitur ai për delegatët shqiptar të Mitrovicës së veriut?!.. ku përveç vënies së rezolutës 1244,etj… ato i kishte lulëzuar edhe me Fusnotë, apo lulen e Serbisë,marrë dhuratë për Kosovën, nga përfaqësuesja fuqiplotë e qeverisë zonja Tahiri. Megjithatë, e shqetësuar nga deklarata të tilla, dhe gjendja e krijuar në vend,vetëm ambasadorja amerikane Tracey Jacobson, doli hapur dhe kërkoi në mënyrë publike nga shqiptarët që të parandalojnë shndërrimin e të ashtuquajturit asociacion të komunave serbe, në “republika sërpska” derisa Adem Demaqi, edhe në këto situata gjen kohë për aktrime, me qëllim që ti mbuloj të gjitha këto fatkeqësi dhe rreziqe të shkaktuara nga përkrahësit e tij,duke e bërë bërllok pa shkas as arsye, dhe shpërndarë tym e mjegull në të gjitha anët, me klithma e piskamë denigruese kundër një të vdekuri që tash e sa vite nuk ekziston më në mesin e të gjallëve, për të cilin përpos hipotezave partiake e ideore,ende nuk ka fakte të vërtetuara se edhe sa ishte gjallë, ai u përlye me krim e korrupsion apo rrezikoj shqiptarët. Ofendimet si këto,pa asnjë pardon, kundër një Presidenti tani e mbi 7 vite të ndjerë,vërtetë kanë çoroditur gjithë opinionin, madje për aq më keq, sa herë që dikush guxon ti dal krah ish Presidentit,me dhjetëra “Kim il suna” turren me drapër e çekan në dorë, për të hequr koka shqiptarësh duke mbytur çdo frymë demokratike dhe shprehje të mendimit të lirë, sikur shqiptarët të jetonim në Koren e veriut dhe askush përveç përkrahësve të z.Demaqi, të mos e kishte njohur dhe ditur se kush ishte Ibrahim Rugova. Në të gjitha vendet e botës, politikanët serioz,për tu dashur dhe pranuar nga populli që kanë dëshirë ta  përfaqësojnë,së pari duhet dëshmuar si familjar të mirë,duke u bërë shembull para kombit që i takojnë edhe me vlera prindërore, dhe dalë publikisht me gruan e fëmijët, qoftë edhe një herë të vetme dhe në një shëtitje të thjeshtë, gjatë kohës së lirë. Ndaj, shumë më e ndershme do të ishte si për Adem Demaqin edhe përkrahësit e tij, që para se tu mbaj “ders” moral e patriotik të tjerëve, ti sqarojë raportet e lartcekura, për të cilat është i interesuar i gjithë opinioni të dijë, dhe nëse ky opinion i vlerëson ato të pranueshme, sigurisht shumica prej tyre, do ti bashkoheshin atij në mallkimet dhe rrebeshet që ai shkarkon kundër Rugovës,për ta sha atë ndoshta me babë e nënë, më tepër se vet heroi i padiskutueshëm, z.Demaqi… Por,edhe nëse shqiptarët nga keqardhja nuk e thonë publikisht, duhet të kuptohet dhe kihet parasysh,se edhe ata si gjithë popujt tjerë normal,vlerësojnë shumë mënyrën e sjelljes dhe qëndrimin e politikajve ndaj familjes, si gjëja më e vlershme për njeriun. Në të kundërtën, cilido kuadër publik, mbetet ende i parritur, për tu marrë seriozisht me punët e popullit. Ndaj pa marrë parasysh se çfarë mendimi rezervojnë njerëzit e tillë për vete, nga populli ata mund të konsiderohen vetëm si vogëlushë simpatik, të denjë  për ceremonitë argëtuese,që organizohen me rastin e festave të fund-vitit. Por,këto sa u cekën dhe të tjera të këtij lloji, nuk janë xhevahiret e vetme të funksionarëve të pa faj e të pandëshkueshëm të “kombit”. Siç është e njohur për opinionin, “idealistët e mëdhenj” të vendit, mërgimtarët që dikur përndiqeshim dhe dëboheshim edhe nga pushtuesit tanë, tani në liri  konsiderohen si makina parash dhe janë kthyer në objekte përfitimi për pushtetarët aktual. Diskriminimi i tyre fillon që në kufi, ku nisë ngarkimi me detyrime e pagesa, të pashembullta për vendet tjera ballkanike dhe evropiane. Megjithatë, kushedi-ndoshta edhe ky është patriotizëm i llojit, dhe shumica e mërgimtarëve e “meritojnë” dënimin, si-ish, përkrahës të Rugovës. Apo ndoshta Idealistët e mëdhenj janë të tillë! Ata mbajnë luftën gjallë kundër atyre që munden dhe jo kundër atyre që duhet. E nëse është kështu,derisa dihet se heronjtë tanë tanimë kanë natyralizuar “sërpskën” dhe refugjatët serb nga Kroacia e Bosnja, por megjithatë mërgimtarët shqiptar i konsiderojnë ende të huaj, “Të mirë për të paguar, e të këqij për të votuar” do të ishte shumë më reale, që sa më parë në të gjitha pikëkalimet kufitare, në vend të shprehjes mirësevini, me shkronja sa më të mëdha dhe Parulla të dukshme e Vezulluese -të shkruhet: Të dashur mërgimtarë-”MIRËSEBINI”- Para, në vendin tuaj! Ju lutemi paguani-para se të hyni në Atdhe !!!

Nga Gani Qarri  Cyrih, 16 Dhjetor 2013

Nga Visar MEHILLI

Ne muajt e histrorise moderne te shqiptareve, ndricon fort 8 dhjetori; Levizja studentore e vitit 1990 qe do te permbyste totalitarizmin, per te dhene, pas 46 vjetesh theqafjen komunizmit.

Eshte shkruar,por jo dhe aq, rreth kesaj te vertete historike. Ata qe e kane njohur komunizmin, qe ndan varferine e tejskajshme per ta perpjestuar ne cdo vater (sofer) , nga fushat e Dropullite ne Vermosh;    Agu I 8 dhjetorit ishte levizje epokale. Jemi me te diskriminuarit si popull, nga ajo murtaje terri,prej liqenit te Shkodres gjer ne detin e Beringut.

Ne festimin e 8 Dhjetorit ,pas 23 vitesh,pershtypje me ben tre momente.

Dhe ja ; I duhet meshuar me teper faktit historik qe levizja e Dhjetorit mbetet krenaria jone. Ajo me zjarr zemrash atdhetare , na kujton nobelistin francez Andrea Zhid qe thote : “Njeriu nuk mund te zbuloje oqeane te rinj nese nuk ka guxim te largohet nga bregu”. (dhe Dhjetoristet guxuan)

E dyta ;

Pjesa dominante e te pranishmeve ne sallen e kongreseve,thirren dhe brohoriten per ish kryeministrin dhe kryetarin e deridjeshem te P.D.  Ajo brohoritje u kujton shqiptareve nje te kaluar te hidhur.( gjithmone kemi brohoritu “Njeshin” ). Sidoqofte enthuziazmi ishte fiktiv. Ne balle te asaj levizje historike, nuk ishte ai por Arben Broxi, Azem Hajdari, Arben Imami, Pandeli Majko, Ilir Meta, Edi Rama, perfaqesues te denje te rinise se kohes, e shumne te tjere qe koha do tju perkulet me nderim.

E treta ;

Sipas meje, testimi brenda nje salle nuk ka nxenesine e ngjarjes. Kjo duhej organizuar ne prefektura, bashki e komuna, pikerisht tani qe jemi me afer se kurre Europes se qytetaruar.

Integrimi yne, ka qene dhe mbetet enderra e rinise, enderra e shqiptareve, enderra e atij vullkani studentor. Perpara horizontit te mundesive qe happen, secili duhet te kaperceje veten, per me te miren e mundshme, qe kerkon ndryshime e thellime te medha.

( Lufta ka  një  një  fund. Korrupsioni  vretë per  ditë në  heshtje)

(Pjesë  nga Romani “IMAZH)

Nga Dr. Zef Mulaj

Ata ecnin në grup të gjithë bashkë, tre djemtë dhe pesë vajzat. Ata të tre, as njerës prej vajzave nuk u a dinin emrat, as vëndet nga vinin. Ecnin në errsirë, herë dilte herë fshihej hëna pas reve të zeza. Grupit i duhej edhe rreth tridhjetë minuta për të mbërritur te Kepi. Ishte ora 11 e natës, në orën dymbdhjetë duhej të behej nisja. Koha si dukej do t‘i favorizonte, shi as erë nuk kishte. Duke ecur, njëra nga vajzat e vogla ishte lodhur, po i vinte gjumi: – Jam lodhe!- tha vajza. Ajri i ftohtë nuk ia linte fjalën me i dalë plotësisht nga goja. Njëri nga djemt e mori për dore. Më në fund arritën në bregun e detit. Aty nuk dukej askush. Ndofta janë duke ardhur, ose rrinë të strukur nga të ftohtit. Mbase rrinë fshehur, deri sa të vijë ora fiks. Një zonë vërtetë e frikëshme, me shkëmbenj, mbi të cilët përplaseshin valët dhe në lartësi një pyll i vogël, natën të ngjallnin frikë. Sinjali ishte zhurma e motorëve të motoskafëve. Sapo të ndihej zhurma, njerëzit, me njëherë duhej të vraponin në atë drejtim. Koha e imbarkimit të përsonave ishte tre minuta, dhe duhej që gomonja të jetë shkëputur nga toka plotësisht. Çdo njeri e kishte një numër dore, të marrur, atje ku ka paguar paratë, dhe mbi bazën e këtij numri safisti të pranonte të hipësh. Roberti me dy shokët e tij ishin ulur mbi nje gur afër një kaçubje, dhe po mbanin veshtë gati, vajzat ishin në anën tjetër të gurit. U dëgjua një zë pak i ngjirur, sikur dilte nga toka dhe jo nga goja e dikuj. Dhe një zë tjetër, po me ashpërsi e pyeti zërin e parë: – Ç‘farë ka ?- Roberti ktheu kokën, dhe pa se njëra nga vajzate vogla po villte. Po vinte duke u keqësuar, sa pas pesë minutash u shtri në rërë, duke vëndosur duart nën bark e duke rënkuar : -Nënë, o nënë vdiqa!- Menjëherë u afruan të gjithë, dikush u mundue ta ngrinte nga toka, por ajo ishte shkrehur krejt fizikisht. Tashmë edhe nuk kishte fuqi të fliste, sytë iu mbyllën. Shoqja e sajë nisi te qajë, dhe t‘i merrte dorën, por nuk i thërriste emrin. Roberti e pyti si e quajnë. Ajo nuk u pergjigj. Ndoshta kishte të drejtë, se sipas regullave klandestine, askush nuk e tregonte emrin e tij, sidomos në momënte të nxehta, siç ishte nisja dhe udhtimi. Vajza vazhdoi mos të ragonte, edhe pse e levizën dhe i thirrën, kishte një frymmarrje të thellë dhe një puls të shpeshtë. Roberti u kthye nga Titi, dhe pa se po dridhej. – Pse dridhesh Titi?- Ke të ftohtë, apo frikë? – Te dyja nag pak… Papritmas janë dëgjuar thuajse njëkohësisht zhurma e motorëve dhe levizja e njerëzve, që dolën me vrap nga kaçubet. U nisën vajzat dhe Roberti me dy shokët e tij. Fiks pas tre minutash përbindëshi i vogël i detit ka filluar të çajë dallgët. -Oo!- ka thirrë Roberti, kthehuni se një vajzë ka mbetur në breg. Ishte e sëmurë.- Por ishte e kotë, askush nuk ja vuri veshin,- E shkreta vajzë, zor se do ta zëjë mëngjezi të gjallë- foli me vehte ai. Gomonja ishte mbushur plot burra, gra, fëmijë dhe një grua shtatzënë. Ishte shumë e organizuar, njëri nga skafistët mbi timon, tre të tjerë mblidhnin numrat e njerzëve. Gomonja fluturonte mbi valë. Njerëzit të shtërnguar e të frikësuar. Ngjante si nje luftim, i mirë organizuar. Nuk ndihej njeri i gjallë, bile as frymëmarrja, sikur po transportoheshin dru e jo njerëz. Vetm skafistët kishin kodin e bisedimit, ne nuk kuptonim se ç flitej. Gomonja kishte rreth 12 m katrorë sipërfaqe, dhe në këtë hapsirë midis jetës dhe rrezikut, ishin tridhet klandestinë, plus katër skafistë. Bashkë me frikën, të ftohtit, vinte dhe nje erë e detit, që të hynte në shpirt, u thante gjoksin njerëzve, sidomos fëmijët dridheshin si thupra në ujë.. Nata kishte filluar të ndryshojë, në qiell hëna nuk dukej më, sepse re të zeza ishin ulur aqë poshtë, sa dukej sikur po ngjiteshin me detin. E midis kësaj zezoje, det i zi, qiell i zi, gomone e zezë, fytyra, që nuk dukeshin,por meresh me mënd se janë aty si fantazma, që lundronin midis detit e qiellit. Mekanizmi i të mënduarit, mëndja e zëmra punonin. Këto mekanizma të njerëzve, “skllevër të kohëve moderne”, trokisnin për dikë, që kishte mbetur në tokë, që kanë lënë pas, për një nënë, dikush për një baba, dikush për motrën, shumë për fëmijët, dikush për shokët, dikujt zëmra i dridhej kur kujtonte të dashurën, e cila në këto çaste ndofta e shihte në ëndërr. Berti la Veronikën, e la me lotë, e la të trishtuar. Mori nga goja e sajë këtë lutje: – Berti , Berti . të lutem, të lutem! Mos ik , rri me mua , rri me mua , ku do të më lësh, shpirti im!? Roberti me këto mëndime, që e trondisnin, me doren e kapur si një rrënjë lisi në krahun e fortë të Titit, i jepte zëmër vehtes, dhe mëndonte se në Perëndim do t‘a gjënte vërtetë lumturinë. Por pikërisht kur ishte në një farë optimizmi, në errësirën e pafund te detit dhe kësaj bote, i shfaqej si një kobër në pyjet e Dajtit trafikanti e krimineli me kollare. Pse kriminel? Nuk po flas për dje, por vetëm për sot. Ja krimi, ajo vajza e vogël, e llogaritur dhe blerë nga ai për semaforët e botës, tash mund të jetë duke dhëne shpirt, afër kishës së Shnandout, në Kepin e Rodonit. Siç thotë populli, kur mallkon: “ Ja paçim lanë shejtit Shnandue të merret me ta!” Njeriu me kollare tani kushedi se në çfarë bordellosh po shfrynë epshet e tijë, ku po han e pin me paratë dhe gjakun e këtyre njerëzve, që fluturojnë midis detit e qiellit, midis jetës e vdekjes… Ç farë deputeti! Shumë qytetarë e kanë votuar, me shpresë për t‘u ofruar ndonje fat njerëzve, në këtë shoqëri të vuajtur per 50 vjet. Por deputeti i tyre po kthehet në fatin e tyre të zi. Shihi njerzit që vrapojnë drejt së pa njohurës, për të kërkuar fatin, jetën më të mirë, ndërsa deputeti i tyre u mblodhi paratë, dhe i hodhi në detin e zi… Roberti ra në një heshtje te thellë të trishtuar. Po i kujtohej, shkolla, Universiteti, kitara, i dukej sikur të gjitha këto valë deti po këndonin vajet e njerëzve, që lenin token tyre. Kitara në heshtje vajton kitaristin, ai e mbeshtolli në nje bez te zi atë kitarë dhe e struku në një qoshe të shtëpisë së tijë pranë shtratit të gjyshes, duke thenë në heshteje: – Lamtumire kitara ime, kënga, Veronika, gjyshja ime, nënë e baba! Këto ishin mëndimet e zeza , të zeza si nata e qielli që mbulonin këtë tmerr që nuk e imagjinon askush, askush, askush, vetëm deti dhe ky vënd i detit i quejtur Kanali i Otrantos. Vetem deti, dhe këta njerz, që po hupin diku, atje ku as zoti nuk i sheh as nuk mund t‘i ndihmoje… U kthye duke shikuar 4 vajzat, që ishin rreth tij dhe shokut, Titit. Njëra nga vajzat e vogla mungonte. Nuk mundi të vraponte të hypte në gomone, ajo mbeti aty, aty në bregun e detit, vetem , pa asnjeri, e sëmurë, askush nuk mëndonte për të, seicili për ekzistëncën e tij. Ata duhej të vraponin, për tre minuta gomonja u shkëput nga bregu. O vajzë e vogël që as emrin nuk t‘a mësoj askush nga ne. Edhe emrin je i detyruar t‘ja heqësh vehtes, ose të perdorësh një emër jo të vërtetë, qe të mos njohin askush, të jeshë vetëm si një njeri selvatik , njeri pylli. Sepse kështu e kanë rregullat e klandestinëve, ligje që i kanë vëndosur trafikantët, kriminelët. Se vetëm në forma të tilla do munden të mbulojnë identitetin. Kush përgjigjet për vajzën pa emër te zalli i Rodonit, kush përgjigjet për ata, që i mori në gjirin e vet deti, cili do të përgjigjet për dhjetra të tjerë, që po mblidhen nëpër fshatra e qytete e po rregjistrohen me numra e emra për t‘u nisur këtë dimër. O zot, sa veshtirë e kam të mëndoj tani në mes valëve e tmerrit t‘i them këto fjalë, që normalisht nuk duhet të dalin as nga mëndja, por as të ekzistonin. Por mëndimet të trishtuara vijnë nga ky fenomen i trishtuar. Kështu Robertit i kishte mbetur mëndja tek vajza, që mbeti mbi bregun e detit në natën e zezë, ku retë i vertiteshin për rreth, dhe dallgët e detit me melodinë e tyre të vdekjes bashkoheshin me fjalën e dalë për gjysëm nga shpirti i vajzës… Gomonja ia ndërpreu mëndimet Robertit. Ajo ecte me një shpejtësi të jashtzakonshme, sa shpesh herë mëndoje, hajt me mirë t‘a kryejm shpejt e shpejt këtë fund, se sa të vazhdojmë të vuajmë.Më mirë një fund i tmerrshëm, se një tmerr pa fund. Ajo, tmerri ynë, duhej të mbërrinte në një vënd të caktuar, në kohën caktuar. Gjithëçka është e organizuar, percjellja dhe pritja. Atij përseri ju shfaq ne horizontin e kësaj natë fytyra e së dashurës Veronika. Sa shumë dëshëronte, që pikërisht ëngjëllorja Veronikë të ishte sonte ëngjulli i tij i rojës. Por ky imazh i bukur iu shua nga vala e fortë e detit, që iu përplas mbi fytyrë. Kjo valë i mbuloi të gjithë. Timonieri qëndronte në këmbë si një kollonë e zezë hekuri, duke u dhënë për të kuptuar njerzëve të tmerruar, se nuk po ngjante asgjë. Në raste të tilla askush nuk guxonte të fliste, të bërtiste, apo të pyeste, ishin udhëzuar në fillim. Çdo veprim i « skllevervë » mund të kishte pasoja, deri në hedhjen në det. Sy të tmerruar, njëri skafist që thërriste : » Forca, forca ! », dallgët që shtoheshin dhe dukej se kanë marrë në gjirin e tyre gomonen. Erdhi një momënt, që ajo nuk ka më shpejtësi levizje, bile dukej se po ecte prapa. Valët e lëkundnin sa andej-këtej. Këto momënte të tmerrëshme artisti Robert, i ka kujtuar më vonë kështu : -Nuk dukej fytyra e asnjërit nga ne, mundoheshim të shikonim mënyrën e levizjes të skafistit, por dallgët kishin marrë shikim tonë. E vetmja gjë, që na mbante, ishte « shpresa » te ai njeriu, që ngjante si bust i zi , ishte i mbështjelliur me një plasmas në fund të këmbes e deri në qafë, kishte një kapuç tip rus, me lesh në krye, e kishte ulur mbi veshë dhe me siguri ai nuk dëgjonte asgjë , mbante dhe syze të mëdha, për t‘u mbrojtur nga era. Ai ishte pra objekti i vetëm i syve tonë, në ato duar në dorashka të zeza, si copa hekuri mbi atë timon. Bashkë me uturimën e frikëshme të valëve dhe zhurmën e erës, nga fundi i gomonës erdhi thirrja e dhimëshme e një fëmije 10 vjeçar : « Mami ! » dhe nuk kërkoi gjë tjetër. Ishte rasti i parë që dikush hapi gojën prandaj menjëherë erdhi reagimi i njerit nga ata të ekipit të gomones : » Nuk duhet të dëgjohet më asnjë zë. Tani jemi diku afër, dhe dëgjojnë edhe valët e detit, prandaj goja të mbyllet. » As kush nuk foi më nga ne… Por pa pritmas një zë i fortë dhe i prerë nga ekuipazhi i zi : -Mos kini frikë. Mos u frikësoni se shpejt do të arrijmë ! Sigurisht po afrohej fundi i udhtimit, por në këto kushte çdo minutë sjell të papritura- Ky sinjal tronditës i tmerroi njerëzit. Tashmë Robertit, dhe të tjerëve, me siguri u dukej mirë të hidheshin ne çdo lloj vëndi të botës, vetëm të zbrisnin nga ky trung i zi, të binin diku në një copë tokë . Edhe ishull, apo shkëmb, mjafton jetën t‘a lëmë mbi tokë. Mjafton që trupi ynë te prehej edhe i vdekur mbi një plis dheu. Ndoshta dikush do të na gjënte, ndërsa në fundin e detit do t‘a varrosnin shpirtin tonë vetëm peshqët, peshqët… Diku ne largësi me zi dallohej një dritë e zbehtë, që dukej e shuhej si një vetëtimë në një natë me shi. Por kjo nuk ishte një dritë zakonshme, skafistët ishin mësuar dhe e kuptuan se çfarë ishte. Pas pak minutash, është dukur një breg shkëmbor, nuk dihet se ku, por me siguri breg deti. Distanca me bregun nuk dukej e madhe,por thellësia e detit ishte akoma shumë e madhe. Diçka po ndodhte, levizja e pa kontrolluar e grupit, që drejtonte gomonen, dhe bisedat që bënin njëri me tjetrin, ishin të pa kuptuara nga as kush prej klandestinëve. Drita që u duk si një vetëtimë , tash po dukej më shpesh dhe më qartë, ngjante se po vinte drejt nesh. Titi prekte me dorë Robertin, duke i dhënë të kuptonte, se diçka po ndodhte. Ndërkohë edhe të katër skafistët u mblodhën në qëndër të gomones. Përseri u kthehemi kujtimeve të dëshmitarit okular, Berti : -Nuk kem kuptuar gjë, vëtëm ndjemë gjirot e gomones, e cila është kthyer në të kundërt të levizjes së parë, dhe ka qëndruar në vënd. Është dëgjuar një ulurimë e fortë nga busti i zi i timonit, si një zë prej fantazme: “Forca, forca! Shpejt, për tre minuta”! Nuk kemi kuptuar asgjë, vetëm kur kanë filluar të na shtyjnë e na gjuajnë në det, ashtu siç ishim pothuajse të gjithë dorë për dorë. Nuk është dëgjuar asnjë zë, nga njerëzit. Zërat dëgjoheshin vetëm kur e shikonim vehten mbi dallgët e detit. Bregu dukej, por ishte larg akoma, duhej notuar, por kush do të notonte. Nuk kanë kaluar tre minuta dhe mbi det ishin hedhur gjithë trupat tonë, si copa lisash, që i ka marrë dallga e një stuhije dhe i ka hedhur në një lum. Kështu ngjanim, për një, dy, apo tre minuta lëshonin klithma lemerisëse pjesa më madhe. Por ndonje i mjerë nuk pati kohë as mundësi për të kërkuar as ndihmë. Titi dhe Roberti dhe nja dy të tjerë, që nuk ua mësoj kush emrin kurrë, kanë provuar me trup thellësinë e detit, por e panë se ishin akoma ne ujra të thella. Kanë manovruar, duke kërkuar ndonje cektinë. Gjetën nje zonë, në largësi 300- 400 metër, dhe menjherë kanë orientuar njerëzit të levizin në atë drejtim. Notoi dhe levizi kush mundi, se dikush, fatkeqësisht nuk ia arriti të vinte as në zonën më të cekët. Titi dhe Roberti kanë marrë disa fëmijë, që i kishin afër, dhe i dërguan afër bregut. Pastaj kanë gjetur vajzën e pa emër, e cila ishte fundosur dhe po dilte herën e dytë në sipërfaqe. Ka bërtitë, e panë dhe me njëherë e kanë tërhequr. Roberti ka arritur të dilte i pari në breg me këtë vajzë, që kishte pirë shumë uje, e ka lenë dhe është kthyr duke ndihmuar të tjerët. Gomonja nuk është dukur më, por drita që u duk në horizont filloi të largohej, me siguri po ndiqte gomonen nga pas nëpër valët e detit. – Situata e jonë ishte tepër e rëndë- ka rrëfyer Berti.- Disa nuk arritën kurrë bregun. Më kanë shpetuar lotët dhe zëmra më është tronditur për ta. Jo vetëm mua, por dy shokëve të mi dhe mjaft të tjerëve. Edhe në vuajtjen e trishtimin më të madh, kemi mësuar të duam njeriun, të respektojmë kodin e vdekjes. Një pjese e fatlumëve ndodheshin të shtrirë mbi gurë në gjëndje të rëndë. Tashmë pamë mirë se kush ishte në gomone, kishte fëmijë, gra, vajza, burra. Ndodheshim edhe shumë larg zonave të banimit, nuk dukej as dritë, as jetë. Me siguri ata kishin nuhatur rrezikun dhe shkarkimin tonë donin ta bënin pikërisht në një zonë të vdekur, ku nuk kishte mundësi te ndiqeshin nga anijet e rojes bregdetare italiane. Mbi rërën e lagur, e të ftohtë nga nata ngjanin njerzit si peshq, që i ka nxjerrë dallga mbi rërë, dhe po leviznin tash pa uje. Filluan e të qarat e britmat, sepe u muer vesh për ata, që nuk janë në breg, për ata që humbën. Edhe tre fëmijë ishin midis të humburve…Vajet tronditëse në atë bregdet shtinin edhe tokën në gjynah. Bërtisnin të afërmit, prindërit, por gjama u përhap në gjithë grupin. U kthye në një mallkim të madh për skafistët, trafikantët, njërzit i drejtoheshin qiellit, lotët e dhimbja e tyre donin që të shkonte deri në vesh të Zotit. Berti me shokun e tij, Titin dualën në nje vënd më të ngritur, pas tyre erdhën tri vajzat e barit “LUNA”. Akoma nuk kishte zbardhur mirë, bregun e rrihte një erë e ftohtë, që u shtonte dridhjet dhe vuajtjet trupave e lagur të njerzëve, që ishin shtrirë aty këtu, në tokë, gurë e rërë, sa për të marrë vehten nga tmerri i natës së kaluar dhe për të pritur ditën e re që të orientohen. Dikush nisi te ikte ne drejtime të ndryshme, përrballë ishin te tri vajzat e bar “Luna”, ndërsa në majen e kodrës u duk një makinë, dhe u dëgjua një zë: – Ecni, ecni shpejt! – Me siguri kishin ardhë për t‘i marrë ato. Një grua, diku pak me larg, e ulur mbi një gurë shtinte edhe tokën në gjynah me vajet e sajë. Me flokë të shpupurishur e fytyrën e gjakosur nga thonjët duke bërtitur me të madhe, e duke shikuar në drejtim te detit. U afruan Titi dhe Berti. – Ku e kam djalin? Ku je, o shpirti i nanes. Të myti nana ne det, o biri im! Djali ishte 8 vjeç. Ndërsa vajza e pa emër ishte akoma pa koshiencë. Në mes britmave të gruas, hyri një zhurmë mbi ne. Po fluturonte një eliambulancë, e cila nisi te ulej në drejtimin tonë. Me siguri rojet detare, që iu vunë pas gomones kanë njoftuar. Në një vënd të rrafshët afër nesh është ulur eliambulaca, por nga rrugët tokësore mbërritën edhe katër ambulanca të tjera, disa makina policie dhe në det kanë mbërritë ekipet shpetuese. Mbi kokat tona edhe nje helikopter, për pak minuta është ulur dhe nga dyert e tij dolën me shpejtësi karabinierët.

Nërkohë që ka mjaft tregues që dëshmojnë për një ripërtëritje të vullnetit politik si në Shqipëri ashtu dhe Greqi për t’i zhvilluar marrëdhëniet dypalëshe përtej gjendjes së ngrirë aktuale, perceptimet e ndërsjella të qytetarëve në këto dy vende janë akoma të karakterizuara nga një sasi e konsiderueshme mosbesimi. Mbetet përgjegjësi e elitave, mediave dhe njësive të tjera me peshë sociale nga të dyja palët që të adresojnë problematikat mes dy vendeve e njëkohësisht të promovojnë imazhe të reja ndër qytetarët e vet, për të mundësuar kështu marrëdhënie më të mira dypalëshe në të ardhmen e afërt. Ky ishte leimtivi i konferencës “Debatimi i Marrëdhënieve Bashkëkohore Shqipëri-Greqi”, zhvilluar nën kujdesin e Institutit Shqiptar për Studimet Ndërkombëtare (IShSN) dhe Fondacionit Helen për Politikë të Jashtme dhe Europiane (ELIAMEP).  Boshti i kësaj conference ishte prezantimi i gjetjeve kryesore të projektit të zhvilluar nga IShSN dhe ELIAMEP dhe financuar nga Fondacioni Friedrich Ebert (FES). Ky projekt kishte si qëllim matjen, analizimin dhe interpretimin e perceptimeve, pritshmërie dhe vlerësimeve të qytetarëve në të dyja vendet në lidhje me marrëdhëniet aktuale Shqipëri-Greqi si dhe pritshmëritë për të ardhmen. Përveç prezantimit të sondazhit nga Znj Alba Çela nga IShSN mbi perceptimet e qytetarëve shqiptar dhe Z. Ioannis Armakolas nga ELIAMEP mbi perceptimet e qytetarëve grek mbi marrëdhëniet dypalëshe, pjesë e konferencës ishte edhe një spektër më i gjerë aktorësh dhe vendimmarrësish. Midis pjesëmarrësve kryesor që morën fjalën ishin Znj Arta Dade, Kryetare e Komisionit Parlamentar për Marrëdhëniet me Jashtë; Z Vangjel Dule, Zv/Kryetar i Kuvendit të Shqipërisë; Z Leonidas Rokanas, Ambasador i Greqisë në Republikën e Shqipërisë; Z Frank Hantke nga FES; ish Ambasadori i Shqipërisë në Greqi, Z Bashkim Zeneli; si dhe Z Remzi Lani nga Instituti Shqiptar i Medias dhe Z Pirro Misha nga Instituti i Dialogut dhe Komunikimit. Eventi u moderua nga Drejtor Ekzekutiv i IShSN-së, Z Albert Rakipi.

Perceptime dhe keqperceptime

Nga gjetjet e sondazheve të paraqitura gjatë konferencës ishte e qartë nevoja e kontekstualizimit të përgjigjeve të qytetarëve të dy vendeve, gjë kjo që u theksua veçanërisht në rastin grek duke qenë se qytetarët ishin në masë të madhe të ndikuar nga situata e vështirë ekonomike. Kështu, qytetarët grek vlerësonin si problematikën kryesore dypalëshe emigracionin shqiptar, ndërkohë që qytetarët shqiptar vlerësonin çështjet kufitare si më të rëndësishme. Gjendja aktuale e marrëdhënieve dypalëshe perceptohej me tone më pozitive nga qytetarët grek (49% mendonin se ato ishin normale), ndërkohë që shqiptarët ishin më optimistë për përmirësimin e marrëdhënieve në të ardhmen (44%). Aktualisht Greqia, përveç të tjerash, perceptohej edhe si kërcënimi më i madh i Shqipërisë krahasuar me vendet e tjera, duke kryesuar listën me 18% të perceptimeve qytetare.

Analiza krahasuese e rezultateve

Pas prezantimit nga Znj Çela dhe Z Armakolas, Z Nafpliotis nga ELIAMEP preraqiti një analizë krahasuese të gjetjeve. Kështu, një element disi i qëndrueshëm i sondazheve ishte perceptimi i përkundërt i qytetarëve grek dhe atyre shqiptar mbi disa çështje kyqe. Këto qëndrime ishin të dukshme ne lidhje me çështjen e ndihmës greke në integrimin Euro-Atlantik të Shqipërisë, sasinë dhe kahun e përfitimeve ekonomike përgjatë dekadave të fundit, rolin e emigrantëve shqiptar në ekonominë e vendit fqinj si dhe ndikimin e çështjes çame në marrëdhëniet dypalëshe. Në lidhje me të gjitha këto çështje qytetarët e dy vendeve e perceptonin kontributin e vendit të tyre si më të madh se përfitimit që kishin marrë në këmbim. Gjithashtu, ndërkohë që çështja më e rëndësishme sipas qytetarëve shqiptar në marrëdhëniet dypalëshe ishin çështjet e kufirit (46%), ndjekur nga çështja çame dhe emigrantët shqiptar në Greqi, nga ana e qytetarëve grek, çështja më e rëndësishme perceptohej emigracioni (41%), ndjekur nga ekspansionizmi shqiptar dhe respektimi i të drejtave të minoritetit grek në Shqipëri.

Një kapitull i ri në marrëdhëniet Shqiptaro-Greke

Nevoja e rivitalizimit të marrëdhënieve mes dy vendeve, shtimi i bashkëpunimit ekonomik dhe investimeve, theksimi i dimensionit njerëzor të këtyre marrëdhënieve si dhe përqëndrimi tek e ardhmja në vend të problemeve të shkuara ishin disa nga çështjet e nënvizuara gjatë paneleve. Fillimisht Znj Dade dhe Z Dule duke vlerësuar vizitat e fundit të Presidentit dhe Ministrit të Jashtëm grek në Shqipëri theksuan nevojën e bashkëpunimit në nivel legjislativësh për të lehtësuar punën e qeverive në trajtimin e disa problematikave që Z Dade i cilësoi si jo të pakapërcyeshme.  Ndërkohë, Ambasadori grek në Shqipëri, Z Rokanas theksoi shumësinë e elementeve përbashkuese përkundrejt atyre dalluese, nevojën e të shikuarit përpara në marrëdhëniet dypalëshe si dhe efektet negative të stereotipeve që sipas tij dëmtonin të jetuarit së bashku në fqinjësi të mirë. Ai e përcaktoi marrëdhënien dypalëshe si “themelore, strategjike dhe speciale për të mos thënë unike”. Ky gjykim mbështetej në një seri arsyesh:  rëndësia e historisë së përbashkët të dy popujve dhe marrëdhënieve që në antikitet, elementi njerëzor i marrëdhënies (emigrantët shqiptar, minoriteti grek), mbështetja greke në vitet e para të post-komunizmit, marrëdhëniet e thella ekonomike dypalëshe, si dhe mbështetja greke për integrimet Euro-Atlantike të Shqipërisë. Sipas tij bashkëpunimi dypalësh shumëdimensional ishte një domosdoshmëri ndërkohë që nevojitet hyrja në një epokë të re bashkëpunimi.

Media, selektiviteti informativ dhe promovimi i stereotipeve

Bazuar në gjetjet kryesore të sondazheve në dy vendet dhe perceptimet negative apo keqperceptimet e ndërsjella që jo rrallë karakterizonin dy popujt, Z Lani dhe Z Misha theksuan rëndësinë e medias në promovimin e stereotipeve përmes selektivitetit aktiv të informacionit. Për më tepër, u nënvizua tendenca e mediave vizive për t’u fokusuar në ndodhi me sfond nacionalist apo që mund të interpretoheshin si të tilla, ndërkohë që një rol po aq negative luajnë rrjetet sociale në forcimin e stereotipeve ekzistuese apo krijimin e të rejave. Nxitja e imazheve negative nga ana e medias u theksua edhe nga Ambasadori gjerman në Shqipëri, Z Hoffman, i cili i gjykoi tendencat paragjykuese mediatike si themelore në formimin e perceptimeve negative midis dy popujve.

Edukimi dhe çështjet kulturore si potencial ndryshimi

Mungesa e lidhjeve më të forta kulturore dhe artistike u cilësua si një prej arsyeve të kultivimit të perceptimeve negative të ndërsjella. Z Misha theksoi faktin që ka mungesë të theksuar marrëveshjesh në këtë fushë.  Një temë edhe më delikate në këtë aspekt ishin çështjet e edukimit. Pas një ndërhyrje të shkurtër të Z Puli, i cili nënvizoi pozicionin e tij si minoritar dhe jo si Zv/ministër në këtë rast, theksi u vendos mbi librat e historisë dhe portretizimet negative të fqinjëve. Ambasadori Rokanas theksoi se një nismë e tillë për ndryshimin e gjuhës në librat e historisë ishte marrë tashmë në Greqi dhe se po punohej për shtrirjen e saj edhe në Shqipëri, ku Ministret Kumbaro dhe Nikolla kishin dhënë shenja vullneti të mirë në këtë drejtim.  Një konferencë e ngjashme pritet të mbahet në Athinë për të prezantuar gjetjet edhe tek një audience greke, pas diskutimeve vibrante në Tiranë.

Nga Instituti Shqiptar për Studime Ndërkombëtare

Në atë shkollë jo shqipe kanë qënë detyruar me forcë të venë mjaft çepanllinj.Por ishte kohë  e stuhishme kur atdhetarizmi shqiptar po ngjiste  shkallë më të larta dhe sundimit pesëqindvjeçar osman  në Shqipëri po i  vinte fundi.Të moshuarit thonë se në mejtep ditën mësohej turçe e natën mësohej shqip.

*

Pleqtë e moçëm të Çepanit, si Dilaver Zyka, Asqeri Abazi, Lalo Abazi, Sali Qazimi, Sali Dapi,Rane Plaku,etj tregonin se i pari që  filloi t’iu mësonte çepanllinjve shqipen e shkruar  në shkollë, sipas alfabetit të Kongresit të Manastirit, ishte një kolonjar me emrin Qemal Selenica. Ai kish ardhur në Çepan, në një truall arsimdashës ku kishin hyrë librat me alfabetin e shqipes, i caktuar nga strukturat e brishta të qeverisë së kryesuar nga Ismail Qemal Vlora me detyrë që të çelte shkollën  shqipe sipas programit  të asaj qeverie. Dhe ai e realizoi këtë qëllim.

Rreth vitit 1910 në Çepan të Skraparit, në ndërtesën e postkomandës së caktuar nga sundimi i “turqve të rinj”,u hap mejtepi; ishte një lloj institucioni i proklamuar nga xhonturqit si shkollë që do t’u mësonte  shqiptarëve gjuhën turke.Në atë shkollë jo shqipe kanë qënë detyruar me forcë të venë mjaft çepanllinj.Por ishte kohë  e stuhishme kur atdhetarizmi shqiptar po ngjiste  shkallë më të larta dhe sundimit pesëqindvjeçar osman  në Shqipëri po i  vinte fundi.Të moshuarit thonë se në mejtep ditën mësohej turçe e natën mësohej shqip.Është e besueshme edhe tani pas një shekulli sepse ndjenja e atdhetarizmit dhe etja për dije e çepanllinjve,ashtu si edhe e gjithë krahinave të Skraparit,Përmetit, Dangëllisë,Dëshnicës,Kolonjës, e më gjerë në trevat Shqiptare, ka qënë shumë e madhe pas pesë shekujsh errësire. Ishin vitet 1908-19012 kur në Çepan Tefik Efendi Rogu, bir i shquar i krahinës, kish sjellë libra të shkruara në shqip me alfabetin e Stambollit e më pas do të hapte vetë një shkollë në Stamboll për të mësuar gjuhën shqipe; në Çepan Ali Hasan Zyka(Farmaqi) sillte  librat e Naimit, “Bagëti e bujqësi”, “Lulet e Verës” e “Shqipëria ç’ka qënë , ç’është e ç’do të bëhet”të Samiut. Kështu bënin edhe Qamil Laço(i dytë) , Abedin Prishta  e Veli Turhan  Rovica;i pari në Çepan, i dyti në Prishtë e i treti në Rovicë…Po ashtu bënin edhe shumë klerikë bektashinj të njohur si Baba Alushi,Baba Xhaferi, Baba Ahmeti,dervish Iljazi. Ministri i parë i arsimit shqip është ai i qeverisë së Vlorës, Luigj Gurakuqi, intelektuali shkodran i shumënjohur tashmë nga brezat e shqiptarëve, atdhetar i shquar dhe zotërues  i thellë i shtatë  gjuhëve, i cili e filloi detyrën udhëhequr nga motoja e vitit 1908 “një komb, një gjuhë, një alfabet”.Më 13 shtator 1913 ai nxorrri urdhëresën për hapjen e shkollave shqipe në të gjithë vendin. Sipas dokumenteve, në janar 1914,drejtori i arsimit të qarkut të Beratit z.Sali Gjuka i raportonte organeve eprore të qeverisë së Ismail Qemalit, ndër të tjera, se “…në Skrapar janë hapur këto shkolla, një në Vërzhezhë, një në Çepan dhe një në Potom.

*

Çepani, si qendër e banuar me lashtësi, sipas arkeologëve, dymijë e dyqind vjeçare, ka pasur një ecuri disi konstante në popullsi,qëndrueshmëri në doke e zakone,vijueshmëri  në ngjitje të zhvillimit tradicional luftarak, social-ekonomik e të emancipimit kulturor si dhe stacionim të fiksuar administrativ. Si fshat-bërthamë e një krahine të tërë prej më se 15-20 fshatrash,Çepani,  ka qënë cilësuar komunë afro një shekull përpara,por ligjëruar është në vitin 1928 kur doli  vendimi përkatës qeveritar i kohës. Dhe nga ana administrative Çepani për periudhën mbi 80 vjeçare mbeti komunë, lokalitet, fshati i bashkuar dhe përsëri komunë.Në viti 1431 ai kishte 42 shtëpi, në vitin 1985 u rrit në 89 familje tani në vitin 2013 atje banojnë  47 kurora familjare. Po ashtu, ky fshat ka lënë gjurmë  lufte, pune dhe virtytesh të larta njerëzore në thuajse çdo pikë kthese të kilometrazhit të historisë së vet; të atilla  gjurmë që  imponojnë jo thjesht respekt tek kushdo që i dëgjon,shikon apo merr pjesë, por edhe që  përbëjnë në vetvete piketa  të historisë edhe të fshatrave për rreth, duke e çuar  në atë pozicion që të quhet “vatër e atdhetarizmit” në Skrapar, “sofër e parë” në trevë etj.etj. Pleqtë e moçëm të Çepanit, si Dilaver Zyka, Asqeri Abazi, Lalo Abazi, Sali Qazimi, Sali Dapi,Rane Plaku,etj tregonin se i pari që  filloi t’iu mësonte çepanllinjve shqipen e shkruar  në shkollë, sipas alfabetit të Kongresit të Manastirit, ishte një kolonjar me emrin Qemal Selenica. Ai kish ardhur në Çepan, në një truall arsimdashës ku kishin hyrë librat me alfabetin e shqipes, i caktuar nga strukturat e brishta të qeverisë së kryesuar nga Ismail Qemal Vlora me detyrë që të çelte shkollën  shqipe sipas programit  të asaj qeverie. Dhe ai e realizoi këtë qëllim. Në ato kohë ka dalë edhe shprehja emblematike që përdorej shumë nga pleqtë e plakat e Çepanit të shekullit të XIX e XX-të “Shkolla të hap sytë”!

*

Dhe shkolla e Çepanit bëri histori: me një ndërprerje  për disa vite përgjatë periudhave të  luftës parë e të dytë botërore, fillimisht  ishte ‘shkollë fillore’; më pas ‘shtatëvjeçare’; më tej’ tetëvjeçare’; në vijim‘e mesme e përgjithshme’për të ardhur në vitin 2013-si shkollë ‘nëntëvjeçare’. Në këtë shkollë, sipas hulumtimve të bëra deri tani kanë dhënë mësim 196 mësues nga 13 rrethe të vendit duke filluar nga Kolonja, Shkodra, Elbasani, Berati etj për të ardhur pastaj tek bijat e bijtë që nxorri mësues vetë Skrapari. Në vitin 2002 Çepani numëronte 58 mësues lindur, banues e me origjinë vetëm nga ky fshat. “Qytezë e vërtetë “, “njerëz të zgjuar dhe të mprehtë”,”banorë mikpritës dhe shumë të mënçur”, “ pleqtë e  e atij fshati janë një shkollë më vete”,”njerëz korrektë e punëtorë”, “kur vij në Çepan  bëhem 24 vjeç”,…këto janë disa nga të shumtat cilësime që kanë bërë më shkrim  shumë prej mësuesve  shkodranë, beratas, elbasanllinj, vlonjatë për Çepanin dhe banorët e tij. Më 29 shtator 1913  në Çepan u përkujtua  me dinjitet 100 vjetori i hapjes së shkollës shqipe.Atje, pranë asaj shkolle në fshat, erdhën  shumë mësues nga disa rrethe të vendit, festuan së bashku me banorët dhe nxënësit.Programi artistik i  nxënësve të shkollës  nën drejtimin e mësueses Lumturi Dyrmishi ishte i një cilësie të lartë si nga përmbajtja ashtu edhe nga interpretimi.Vendosja e pllakës përkujtimore ideuar e sponsorizuar nga kryesia e shoqatës,që u zbulua nga mësuesi veteran Shefqet Zyka; kujtimi dhe nderimi i pesë dëshmorëve  të lirisë që kishin marrë mësimet e para në këtë shkollë, ndarja e disa titujve si “Qytetar Nderi i Komunës”, “Mësues nderi i shkollës së Çepanit”; Mësues i shekullit”, “nxënës i spikatur i shekullit” etj për arsimtarët  e ishnxënësit që kanë punuar  e mësuar në këtë shkollë gjatë një shekulli, dhënë nga organet e pushtetit vendor, drejtoria e shkollës dhe kryesia e shoqatës, ishte një  ngjarje që ngjalli emocione dhe ngriti peshë  zemrat e 153 pjesmarrsve. Ndarja nga ana e kryesisë së shoqatës “Çepani”e dhuratave simbolike: një bluzë me stemën”100 vjet shkollë shqipe në Çepan”, një stilolaps dhe një fletore për të gjithë nxënësit  e mësuesit që janë aktualisht, u prit më një gëzim të paimagjinuar nga fëmijët dhe prindët e tyre. Por në Çepanin e thellë ku akoma nuk ka rrugë të asfaltuar, ku ende nuk është ndërtuar një hotel ( edhe pse vendi është me tregues të veçantë turistikë, duke filluar nga kanionet e Osumit e deri te Gjurmët e Abaz Aliut), nuk mund të vinin të gjithë, ishmësues e ishnxënës. U gjykua nga shoqata që edhe në Tiranë, ku janë më të shumtit e tyre, të zhvillohej një takim festiv në përkujtim të atij 100 vjetori të papërsëritshëm.Në paradreken e datës 14 dhjetor Bar Kafe-Vjosa, u mbush plot e përplot dhe gjëmoi kënga e dollia. Veç fjalëve të shkurtra dhe përshënderjeve, e veçanta  e këtij takimi ishin: prania e bashkëshortes së ish mësuesit të shumënjohur Koço Korçari, znj. Llambrini, ardhur nga Kuçova me djalin e saj, pasi Koços  që ka punuar në Çepan në vitet 1946-1949 iu akordua titulli “Qytetar Nderi i Komunës”.Gjithashtu ishte edhe bashkëshortja e ish drejtorit të shkollës të viteve 1956-1959 Sotiraq Gjergo znj. Margarita mbasi edhe ai  është nderuar me atë titull, por fëmijët i ka jashtë shtetit.Ato kaluan momente tepër prekëse nga respekti që ruhej në breznitë e çepanllinjve për ata dy mësues aq të respektuar. Në këtë takim ishnxënësi, tani gjyshi, Hatem Osmani kish marrë me vete edhe një nip të  tij  të cilit iu dhurua  një bluzë dhe aty për aty thuri një vjershë kushtuar shkollës ku ka pasë marrë mësimet e para gjyshi i tij.Në takim morën pjesë të ftuar nga Dëshnica, Përmeti, Kolonja, Puka, Lushnja, Kruja,Shijaku etj.Emri i shkollës  100 vjeçare të Çepanit  mbahet lart e do të lartësohet edhe më nga mësuesit e saj të hershëm e të tanishëm dhe të gjithë ishnxënësit  që edhe pse të shpërndarë nëpër botë nuk harrojnë  vatrën ku morën dijet e para për gjuhën, kombin, jetën, atdheun, lirinë.

Ilmi S.Qazimi

Nga Preng Cub Lleshi *

Është e njohur teza se gjuha është shenjë e kombit që e flet, siç është e ditur se ky mjet universal i komunikimit është njëri nga elementet themelorë të identitetit të kombit që e flet. Është kjo arsyeja që lufta për liri e progres shoqëror, në të gjithë popujt e qytetëruar, ka qenë e lidhur përherë edhe me çeshtjen e lëvrimit, të mbrojtjes dhe të zhvillimit të gjuhës kombëtare. Edhe historia shumëshekullore e popullit shqiptar i dëshmon këto të vërteta. Nuk është e rastit që atdhetarët dhe albanologët shqiptarë, duke gërmuar nëpër dokumente që vërtetojnë lashtësinë e gjuhës shqipe, i kanë dhënë një rëndësi të madhe çdo gjurme të gjuhës sonë, duke filluar që nga “Formula e pagëzimit” e vitit 1462 e për të shkuar më tej deri në vitin 1555, kur u botua “Meshari” i Buzukut, i pari libër shqip, që njihet deri më sot. Edhe nga pasthënia e këtij libri, të shkruar gati pesë shekuj më parë nga prifti Gjon Buzuku, shqiptari i ditëve tona mund të mësojë se sa shumë i dhembte shpirti këtij meshtari për gjuhën shqipe, që “po bdarej e bastërdohej” nga moslëvrimi dhe mospërdorimi i saj për shkak të pushtimit turk, por, ndoshta, edhe për shkak të moskokëçarjes së disa bashkëkohësve të meshtarit për të folur e shkruar në gjuhën e të parëve. Duke ecur në gjurmët e Buzukut, Rilindasit tanë të mëdhenj, luftën kundër robërisë turke, luftën me shpatë, nuk e shkëputën asnjëherë nga lufta për lëvrimin e kultivimin e gjuhës shqipe. Nuk është e rastit që Samiu mendjendritur e quajti shqipën “shenjë e kombit”, siç nuk janë thjeshtë shprehje e një “romatizmi estetizant” vargjet e Naim Frashërit:

“Pa shihni ç`gjuh` e mirë!

Sa shije ka e hije!

Ç`e bukur dhe e dlirë,

Si gjuhë perëndie”!

 Të njëjtën ide do të shprehte edhe Rilindasi tjetër i madh-Ndre Mjeda, kur shkruante: “Gjithë kto gjuhë që jam tuj ndije,/ janë të bukra me themel, / Por prap kjo, si diell pa hije,/ Për mue t` tanave ju del”! Dhe vinte, pas këtyre vargjeve monumentalë, parulla e madhe e këtyre atdhetarëve; “Me pushkë e penë, për mëmëdhenë”! E kjo devizë, duke shtegëtuar në rrjedhat e kohës, bëri që në historinë tonë kombëtare të fiksohen jo vetëm “martirë të lirisë”, por edhe “martirë të gjuhës shqipe”! Duke ecur në këtë rrugë, në gjysmën e dytë të shekullit njëzet, kur arti e kultura shqiptare njohën një zhvillim të madh, mendjet më të ndritura të gjuhësisë shqiptare, si Eqrem Çabej, Mahir Domi, Shaban Demiraj, Androkli Kostallari, Rexhep Qosja, Idriz Ajeti, Ali Hidri, Ajet Bytyçi, Latif Maloku e të tjerë, i ngritën gjuhës shqipe një monument madhështor: Në Kongresin e Drejtshkrimit të nëntorit të vitit 1972, firmosën krijimin e gjuhës letrare kombëtare shqipe! Ky monument rrezatoi dritë për artin e kulturën tonë, jo vetëm në Shqipërinë politike, por në mbarë trojet shqiptare: Në Kosovë, në Maqedoni, në Mal të Zi e, pse jo, edhe tek Arbëreshët e Italisë e kudo ku kishte shqiptarë! Kjo ndodhte sepse një komb i qytetëruar ka edhe një gjuhë të njësuar, që është njëri nga elementët themelorë të identitetit të këtij kombi! Po ja që, pas viteve nëntëdhjetë, forca të caktuara intelektuale filluan t`i vërsulën këtij monumenti, si shumë monumenteve të tjerë, që përjetësonin ngjarje më rëndësi në historinë e popullit shqiptar. Filluan ta “qëllojnë me gurë”, si “produkt të komunizmit” e të Enver Hoxhës, që duhej rroposur nga faqja e dheut, në emër të luftës për “çrrënjosjen e komunizmit”!. Këtyre “forcave” u dukej “i vogël” kolosi “Eqrem Çabej”; u dukeshin të vegjël Mahir Domi, Shaban Demiraj, Androkli Jostallari e të tjerë, siç u dukën të vegjël në ditët tona edhe gjuhëtarët e shquar Rami Memushaj e Shpëtim Çuçka e, bile, edhe Akademiku atdhetar Rexhep Qosja! Tek i sheh dhe i dëgjon ca prej këtyre intelektualëve të skërmitin dhëmbët kundër gjuhës së njësuar, duke kërkuar një “standard të ri” me bazë dialektore “Gegëtishtën”, të vjen të thërrasësh në kupë të qiellit: “Ku je, o President?! Ku je, o Kryetar i Kuvendit të Shqipërisë?! Ku je, o Kryeministër?! A nuk po shihni se ca mercenarë, që ju i paguani, po rrekën të rrëzojnë atë monument të madh kulture që ngritën mendjet më të ndritura të gjuhësisë shqiptare në gjysmën e dytë të shekullit njëzet, gjuhën shqipe, shenjën kryesore të identitetit tonë kombëtar?! Se është për të vënë kujën kur mëson se egzistoka një “Institut i Promovimit të Vlerave të Gjuhës Shqipe” (?!) dhe, njëkohësisht, “Komisioni Ndërakademik i Gjuhës Shqipe”, të cilët “punokan” për “rishikimin e standardit” të vendosur në Kongresin e Drejtshkrimit, për të “krijuar” një “standard të ri”, pa menduar për pasojat e një veprimi të tillë, për dëmet kolosale, që i sillën kulturës kombëtare sot e në të ardhmën e saj nga realizimi i një “projekti” të tillë! Se të vjen të pyesësh përsëri: Pse u mblodh këto ditë i famshmi “Komision Ndërakademik i Gjuhës Shqipe në Prishtinë, kur forcat më të kualifikuara të kësaj fushe gjendën në Tiranë?! Dhe, për të shkuar më tej, cili ligj ia jep të drejtën këtij “Komisioni” të marrë “vendime” që vijnë në kundërshtim me vendimet e Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe?!  Se logjika e thejshtë na e thotë se vendimet e një Kongresi, cilido qoftë ky, mund t`i rrëzojë vetëm një Kongres tjetër Drejtshkrimi dhe jo një grusht “akademikësh”, që, me sa duket, e kanë “gjetur” njëri-tjetrin jo në institucione shkencore, por kafeneve të Tiranës dhe të Prishtinës, jo në “log të burrave”, në log të një Kuvendi të madh mbarëkombëtar, siç ishte Kongresi i Drejtshkrimit i vitit 1972! Pikëeisht se ia kanë frikën një Kuvendi të tillë, akademikët tanë, me ndonjë “vendim” të tyrin, i çuditin edhe nxënësit e shkollave 9-vjeçare. Kjo duket edhe kur Komisioni Ndërakademik “vendos” të shkruhet “fshatra të elektrizuaar” (?!) në vend të “fshatra të elektrifikuara”. I kësaj natyre duket edhe “orientimi” për të shkruar  “vajzës sate” në vend të “vajzës tënde”, kur kjo e fundit ka një përdorim shumë më të gjerë në të dy dialtet e shipes.  (“Gazeta Shqiptare”, 10.12.2013) Dhe, duke u njohur me “vendime” të tilla,(?!), shqiptarët e ditëve tona kanë të drejtë t`i pyesin disa nga këta “trima” që po flasin me zjarr djaloshar kundër gjuhës së njësuar: Ku ishit, zotërinj, kur zhvilloi punimet Kongresi i Drejtshkrimit? Se kam të drejtë edhe unë t`i pyes shokët e mi të Fakultetit Et`hem Lika e Gjovalin Shkurtaj, po edhe Mehmet Çelikun, Kolec Topallin, Besim Bokshi, Isa Bajçina e të tjerë:  “Pse  nuk u bënë të gjallë atëherë, kur zhvillonte punimet Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, po më late mua, “provincialin” e atyre viteve, të shpreh ato pikëpamje që Ju i keni bërë flamur në këto vite të “demokracisë pluraliste”?!  Se Ju e keni dëgjuar proverbin: “Nuk ka vlerë trimëria pas betejës, dhe fjala pas Kuvendit”?! Se unë i jap të drejtë një poeti rus kur vjershëron:

                 “Në njëzet vjet,

                 Nuk pate forcë edhe shendet,

                 Mos prit, se më s`e ke;

                 Në tridhjetë vjet, mendja s`t`u gjet,

                 Mos prit, se më s`e ke!

                 Në dyzet vjet, s`dhe bereqet,

                 Mos prit, se më nuk dhe”!

                Por “akademikët”. sidoqoftë, janë akademikë! Ata dinë edhe ta dredhin kur ua “këkron” koha! Se “e di xha Halili si kapet bilbili”, e di xha Halili si dridhet zinxhiri! Ndaj, duke e kuptuar se u doli boja tezave për “Kongresin famkeq të Drejtshkrimit”, “Standardi është dialekti toskërisht”, “Gegërishtja me këtë Standard është varrosur një herë e përgjithmonë” e të tjera, kanë vendosur të përdorin dinakërinë: Të nisin asgjësimin pjesë-pjesë të standardit dhe për këtë ka filluar “të punojë seriozisht” Komisioni Ndërakademik i Gjuhës Shqipe. Dhe po “punojnë” t`ia presin një nga një degët lisit vigan të Gjuhës Shqipe dhe ta shndërrojnë atë në një trung pa jetë! Ky Komision, fshehurazi opinionit publik, bile, fshehurazi edhe shumë gjuhëtarëve të shquar brenda e jashtë Shqipërisë, siç zbulohet edhe në librin “Shtrati i Prokrustit” të Doktorit të shkencave gjuhësore Rami Memushaj, ka “projektuar” “reformimin” tërësor të standardit, i cili, shkallë-shkallë, çon në realizimin e ëndërres së tyre: Përmbysjen e tij dhe krijimin e një “Standardi të ri” me bazë dialektore gegërishtën. Se nuk është e “rastit” që nga 16 akademikët e këtij “Komisioni”, vetëm dy prej tyre janë “jugorë”. (?!) Për t`ia arritur kësaj, “komandantët” akademikë venë në punë edhe ndonjë ushtar të tyrin në organe të ndryshme të shtypit të përditshëm e periodik, për t`u bërë fresk tezave të tyre e për t`i mbuluar qëllimet e tyre të mbrapshta! Se të çudit mendimi i ndonjë “simpatizanti” të këtyre akademikëve, sipas të cilit “Nëse flamurmbajtës të papërkulur të Standardit ka pasur, nuk dimë të ketë pasur dhe agresorë ndaj tij”, kur këta “agresorë” kanë emër e mbiemër në organet e ndryshme të shtypit të këtyre viteve! Se nuk mund të qendrojë as medimi i ndonjë tjetri, sipas të cilit “I vetmi “standard” i palëvizshëm i shqipes (e formuar prej brumit të ilirishtes) është autencititeti i saj, qenia gjuhë e veçantë në familjen e gjuhëve indoeuropiane”. Se, sipas kësaj ideje, nuk duhet të kenë gjuhë të njësuar shumë kombe të kontinentit europian, për të mos u shtrirë në kontinente të tjera! Se, sipas kësaj “teze”, as italianët, as francezët, as spanjollët nuk kishte pse të krijonin “gjuhë të njësuar”, derisa nëna e “gjuhës” së tyre është latinishtja! Po ç`ta zgjatim debatin me akademikët tanë! Ata, me sa duket, i paguan shteti ynë për “këto punë” që nuk i bëjnë nder kulturës sonë! Ndaj unë, si qytetar i këtij vendi, duke e dashur gjuhën tonë të njësuar me pasionin e Rilindasve tanë, dua vetëm të pyes: Deri kur shteti ynë do të paguajë mercenarë që luftojnë kundër gjuhës së njësuar shqipe?! Se, sipas meje, ka të drejtë shkrimtari Milazim Krasniqi, kur shkruan: “Kushdo  që sot angazhohet për rikthim në dialekte, për çmontimin e gjuhës standarde, angazhohet jo kundër një trashëgimie të sistemit enverist, por kundër vizionit nacionalist shqiptar për një gjuhë unike kombëtare”! (“Shekulli”, 04.12.2013)

*Autor i dymbëdhjetë librave poetikë, publicistikë, historikë e gjuhësorë dhe diskutant në Kongresin e Drejtshkrimit në nëntor të vitit 1972

Nga Marius Dobresku

Pas shpalljes së monarkisë dhe stabilizimit të situatës politike në Shqipëri, marrëdhëniet e Rumanisë me shtetin e ri shqiptar njohën një zhvillim të rëndësishëm. Sigurisht që në bazë të tyre qëndronin afritë e shumëfishta, të pranuara në mënyrë unanime, por dhe një numër i madh arsyesh të tjera. Midis tyre, situata e pakicave arumune dhe shqiptare apo ndjenja e lidhjeve mijëvjeçare kanë qenë, pothuaj gjithmonë, në krye të agjendës së takimeve diplomatike rumuno-shqiptare. Kësisoj, në marrëdhëniet e tij me mbretërinë shqiptare, shteti rumun ka pasur gjithmonë parasysh fatin e popullsisë me origjinë arumune dhe ka pretenduar, me të drejtë, që kjo të gëzonte të gjitha të drejtat që i ka pasur popullsia shqiptare në Rumani për shekuj me radhë. Në këtë kontekst, është e qartë se vetë ekzistenca e minoriteteve të lartpërmendura ka përbërë (dhe përbën edhe sot e kësaj dite) një element lidhës qenësor midis rumunëve dhe shqiptarëve.  Duke u bërë jehonë ndjenjave që u dhanë jetë marrëdhënieve të rumunëve me shqiptarët, shtypi i Bukureshtit ka relatuar gjithmonë me simpati mbi realitetet në “Vendin e shqiponjave”. Ja, për shembull, gazeta “Universul” ka realizuar, në numrin e saj të datës 19 shtator 1931, një intervistë me Eqerem bej Libohovën, marshall i Oborrit mbretëror shqiptar, mbi gjendjen e marrëdhënieve midis dy shteteve. Bashkëbisedimi u zhvillua me rastin e vizitës në Bukuresht të një delegacioni të lartë shqiptar që kishte mbërritur në Rumani për t’i dorëzuar mbretit Karol i II-të Urdhrin “Skënderbeu”. Ceremonia u zhvillua më 16 shtator 1931 dhe vinte si rrjedhojë i një gjesti të ngjashëm që kishte të bërë pala rumune: dekorimin e mbretit Ahmet Zogu, më 1 qershor të po atij viti, me Urdhrin me Gjerdan “Mbreti Karol I”. Në delegacionin shqiptar që kishte mbërritur në Bukuresht në shtator të 1931 bënte pjesë dhe Sotir Martini, mjeshtër i ceremonive të Oborrit mbretëror të Tiranës, shqiptar i lindur në Rumani. Duke iu referuar pritjes së bërë në Bukuresht, Eqerem bej Libohova, theksoi që në fillim të fjalës së tij: “Nuk mundemi të falënderojmë mjaftueshëm për dashurinë spontane dhe të ngrohtë që na është treguar”. Duke komentuar më pas arritjet e regjimit të cilin përfaqësonte, i dërguari i Oborrit mbretëror nga Tirana i deklaroi redaktorit të gazetës “Universul”: “Sovrani ynë ka realizuar në një periudhë prej katër vjetësh mbretërimi një vepër domethënëse për organizimin e shtetit, të cilën paraardhësit e tij nuk e realizuan dot për 15 vjet që nga pavarësia e Shqipërisë e deri në ardhjen në fron të Madhërisë së Tij, Mbretit Zog”. Dhe shembulli më i mirë që marshalli i Oborrit mbretëror shqiptar ofroi ishte ai që lidhej me rikthimin e rendit dhe disiplinës në vend. Nëse vetëm pak vite përpara, Shqipëria ishte kapluar nga anarkia, ndërsa konfliktet ndërrajonale  dhe ndërpersonale ishin gjithnjë e më të shpeshta, me hipjen në fron të mbretit Zog, këto u shuan, kurse vendit iu kthye rendi dhe siguria. Cilësitë ushtarake të sovranit e thanë fjalën e tyre, shpirti i organizimit dhe disiplinës i zunë vendin kaosit dhe çorganizimit të mëparshëm. Ndër realizimet e regjimit të Zogu-t, marshalli i Oborrit mbretëror, përmend ndërtimin e shumë udhëve urbane dhe rrugëve, të cilat kishin arritur në mesin e vitit 1931 në një gjatësi totale prej 2.000 km (në krahasim me 200 km që ishin në fund të vitit 1912). Tek e fundit, mbreti Zog dhe qeveria e tij parashikonin realizimin e një reforme agrare, pas së cilës fshatarët shqiptarë do të bëheshin pronarë tokash dhe do të ishin  të detyruar të kultivonin tokat dhe të zhvillonin pronat e tyre.  Duke iu referuar marrëdhënieve dypalëshe, Eqerem bej Libohova pohoi si: “Me Rumaninë na afron gjithçka dhe nuk na ndan asgjë” dhe, më pas: “Shqiptarët jetojnë në Rumani si në vendin e tyre, kurse vëllezërit tanë arumunë gëzojnë të njëjtat të drejta tek ne, duke qenë elementi më i rregullt dhe përkrahës i shtetit”. Intervista e dinjitarit të lartë shqiptar përfundon me një deklaratë të një fisnikërie të lartë: “Ruajmë për Rumaninë, dikur të vogël, por tashmë të madhe, gjithë mirënjohjen dhe dashurinë tonë”.

Pozicioni miqësor i gazetës “Universul” ndaj shqiptarëve dhe Shqipërisë nuk ka qenë i vetëm në shtypin rumun të asaj kohe. Nën titullin “Shqipëria, një vend i ri”, gazeta “Curentul” e datës 23 qershor 1933 paraqiste opinionet e një udhëtari rumun në Shqipëri, gazetarit Vlad Bănățeanu. Ky e fillonte artikullin me episodin e “Wilhelm de Wied-it dhe dështimin e tentativës për të hipur në fronin e Shqipërisë të një princi të huaj (1914)”. Viti 1925, thotë gazetari rumun, shënoi ardhjen në udhëheqjen e vendit të kolonelit Ahmet Zogu, moment ky që u pasua nga “një periudhë me një stabiliteti të qëndrueshëm” në historinë e trazuar të shtetit të vogël ballkanik. Bănășeanu tregon me admirim për masat energjike të udhëheqësit të Tiranës për organizimin dhe modernizimin e ushtrisë shqiptare, duke e përshkruar mbretin si një njeri dinamik, me mendime të qarta dhe me veprime të shpejta. Duke e cituar në vazhdimësi gazetarin rumun, mund të shtojmë se, në vitin 1933, Zogu mori masa për dekurajimin e praktikave mesjetare të gjakmarrjes, të cilat bënin akoma shumë viktima në zonat rurale. Gjakmarrja u përfshi në kodin penal në kapitullin “Krime të së drejtës zakonore” dhe dënohej si një akt penal. Si rrjedhojë, sipas të njëjtave dispozita të qeverisë, të vetmit që ishin të autorizuar për mbajtje arme ishin vetëm bajraktarët dhe këta vetëm në bazë të një leje për armëmbajtje që lëshohej nga autoritetet. Ata që shkelnin parashikimet e këtij ligji dënoheshim me vdekje ose me varje. Në përfundim, me të njëjtin regjim dënimi “trajtoheshin” edhe ata që praktikonin zhvatjet në rrugë, duke u ekzekutuar në vend,  me një procedurë urgjence. Konkluzioni i gazetarit rumun ishte se, nën udhëheqjen e vendosur të mbretit Zog, Shqipëria po drejtohej me hapa të shpejtë drejt modernizimit.  Siç shihet, toni i relatimeve për Shqipërinë dhe shqiptarët është plot simpati. Opinioni publik rumun shihte në këtë vend të vogël në perëndim të Gadishullit si mikun e vetëm të vërtetë në rajon, në detin me sllavë që i rrethonte. Dhe më pas, nuk mund të harroheshin traditat e përbashkëta, afritë gjuhësore dhe as evenimentet historike nëpër të cilat kishin kaluara së bashku gjatë pesëqind vjetëve të fundit.

Me qëllime të mbrapshta në këto ditë ka gjarpëruar në Shqipëri idea se mosmarrja e vendit kandidat nga Europa është bërë për shkak të pranisë të pranisë së myslimanëve në Shqipëri. Një demagogji më djallëzore se kjo nuk ka. Në fakt është artikuluar në publik nga ndonjë politikan, por unë e dëgjoj edhe jashtë bisedave publike në rrethe më të ngushta. Para se të hyj në analizën e këtij fenomeni dua menjëherë të them se për mendimin tim dy janë faktorët thelbësorë që nuk morëm statusin kandidat.

E para janë atavizmat komuniste që vazhdojnë ende të udhëheqin mendësinë e shumë shqiptarëve, qofshin në bazë e qofshin në udhëheqje të vendit, dje edhe sot. Së dyti faji i faturohet, absolutisht dhe pa asnjë negocim, faktorit politik shqiptar, me vendimet e tyre dje dhe opozitën sot e me bojktimet e opozitës dje e vendimet e tyre sot. Por për këtë do jetë historia ajo që do të analizojë më mirë se unë gjithçka e do t’i japë meritën apo turpin gjithsecilit. Sa i pëket faktorit religjioz si përcaktues për çështjen e antarësimit të Shqipërisë në BE është një demagogji jo vetëm e dobët, por edhe konfliktndjellëse e nxitëse. Në përgjithësi e bëjnë njerëz që me religjionin apo me përcaktimet i krishterë e msyliman nuk kanë të bëjnë, pasi fenë e shohin me lupën e idologjisë marksiste apo e masin me metrin e pragmatizimit për ndonjë vend të mëtuar në adminstratën shqiptare kinse përkatësia e tyre është kusht për anëtarësimin në BE. Sa për Europën, historia e konfliketeve fetare nuk është diçka që ka ardhur tani. Në Europë antisemitizmi ka bërë kërdinë. A nuk është ky një konflikt me ngjyrë religjioze? Të krishterët nuk kanë pasur nevojë t’u shfaqeshin “ezmerët” në brigjet e Gjibraltarit për të bërë luftë, pasi ne të krishterët kemi dëshmuar se dimë të luftojmë e të shqyhemi ndërmjet protestantësh e katolikësh. A nuk vazhdon sot e kësaj dite kjo histori në Irlandë? A nuk kanë qenë të ndaluar e të padëshiruar për treqind vjet katolikët në Angli nga “vëllezërit” e tyre të krishterë anglikanë? A nuk e dimë se sot në Greqi katolikët nuk kanë të drejta të barabarta me ortodoksët? Por ne në Shqipëri kemi dëshirë të shmangim gjithmonë problemet dhe përgjegjësitë e t’i hedhim te të tjerët. Nuk janë msylimanët që na pengojnë në integrimin tonë në BE. Nëse myslimanët kanë probleme me veten, sikurse edhe të krishtërët kanë, kjo është një çështje tjetër që ata do ta zgjidhin vetë edhe ndoshta me shumë sakrifica, sikurse po ndodh në shumë vende me shumicë myslimane, në Lindjen e mesme e në Afrikë, në të cilat një pakicë intergaliste e fundamentaliste po dikton jetën e popujve. Ajo që harrojmë ne është se në Shqipëri nuk ka vullnet për t’u bërë pjesë e traditës Europiane të kulturës së takimit midis të ndryshmëve për një çështje të përbashkët. Ne nuk duam të mendojmë (dhe as të pranojmë) se Europa ka nisur nëpërmjet shtrëngimit të duarve të dy popujve armiq, Francës dhe Gjermanisë në mbarimin e konfliktit të dytë botëror. Atëherë kur mendohej e pamendueshmja atehërë ndodhi në Europën që ne sot aspirojmë. Por këtë ne nuk e duam, sepse atëherë do të ishin të detyruar të shtrëngonin dorën pozita e opozita edhe në Shqipëri, do të thonte të takoheshin gjakësit me njëri-tjetrin, të bënim debate më të civilizuara në televizor politikanët dhe njerëzit e mediave e të kulturës etj. etj. Ne jemi në mendjen tonë ende komunistë, mendojmë në mënyrë hegjemonike dhe integraliste. Ne mendojmë: “nuk duhet të ekzistojë i ndryshmi” apo “integrimi i Shqipërisë duhet të ketë emrin tim e jo edhe emrin e kundërshtarit tim bashkë me mua”. Sa herë në këto vite kemi prishur punë, kemi bojkotuar, e vazhdojmë ta bëjmë, sepse nuk duam që dikush të marrë meritat, pasi nuk duam t’i ndajmë meritat. E atëherë kur mungon kjo kulturë e takimit pse duam t’ia hedhim fajin myslimanëve? Kjo do të thotë të lash duart nga problemet dhe mangësitë. Do të thotë ta kthesh besimin edhe një herë në problem e të krijosh një mendësi të ’67, por të kamufluar me modernizëm laicist. Europa kërkon standarde ligjore, vullnet për luftën kundër korrupsionit, sistem edukues në përputhje me vlerat që kanë bërë Europën. Ajo nuk kërkon çertifikatën e pagëzimit e as nëse je rrethprerë apo jo. Kërkohet t’i vëmë krahët punës, të shpërvjelim mëngët, të ulim hundën e të punojmë sëbashku megjithë dallimet tona. T’i japësh mosintegrimit në Europë ngjyra fetare do të thotë të shmangësh problemin nga vetja e ta gjesh diku tjetër ku nuk ekziston. Do të thotë të mos jesh as deri në nivelet e një kulture mesjetare e cila njohu takimin e krishtërimit me filzofinë pagane, por edhe takimin e krishtërimit me islamin, sikurse ndodhi që shën Françesku takoi kalifët, e Avicena e Averroeu, dijetarët isalmë të Persisë, na rikthyen në vëmendje Aristotelin që për shekuj ishte harruar. Të mos harrojmë se Europa para së gjithash nuk është më e krishterë e nga ana tjetër Shqipëria nuk është e gjitha msylimane. Nëse dikush në Europës sot (apo në Shqipëri) do të shkojë kundër myslimanëve, nesër (por edhe sot) do të çohet peshë kundër katolikëve e kështu me rradhë. Megjithatë unë dëshiroj ta mbyll duke thënë se, nëse është e vërtetë që Europa nuk na pranon, sepse në Shqipëri ka myslimanë, atëherë unë nuk dua të shkoj në Europë, sepse preferoj të kaloj jetën me miqtë e mi të zemrës me të cilet jam rritur, kam ndarë të mirën e të keqen, më janë gjendur e u jam gjendur, por të cilët shpallin një kredo të ndryshme nga e imja, se sa të jetoj me një hollandez, a gjerman, a francez me të cilin shpall të njëjtën kredo. Nëse në Europë nuk më pranojnë bashkë me fqinjin tim i cili shkon në xhami, refuzoj ofertën e vazhdoj jetën!

Shkruar nga: Gjergj Meta

Marrë nga Peregrinus.al

Është dhjetor. Dimri ka hyrë. Dallëndyshja dhe zogjtë e tjerë shtegëtarë janë të parët që e ndiejnë mbërritjen e dimrit dhe në mbarim të tetorit tufë-tufë, largohen nga viset tona për në vende të nxehta duke lënë në hidhërim foletë e tyre. Pemët kanë mbetur sit ë thata, pa asnjë bukuri tërheqëse. Një farë trishtimi e kap njeriun kur kujton si kanë qënë në stinët e tjera e si janë sot pyjet, bjeshkët e livadhet.Bilbili çapkën, që më parë mbi pemët e veshura nga stolia nusërore ngrinte zërin e tij melankolik, tani rri si ndonjë zog zëçjerrë e durimtar i të ftohtit, që këndon aty si zëri i ndonjë isnstrumenti të prishur. Edhe pse dimri ka mbuluar majat e maleve me dëborë, në qytetin e Durrësit është krejt ndryshe. Qielli është i kaltër. Dielli me rrezet e tij, ndonëse jo të forta, ngroh fytyrat e njerëzve, të cilët grupe – grupe shkojnë në punët e tyre. Grupet më të mëdha janë nxënës. Me çanta në krahë ata drejtohen për në auditorët e dijës. Unë lë stadiumin e futbollit e drejtohem për të marrë shtypin e ditës tek kioska përballë shkollës së mesme “Leonik Tomeu”. Nxënësit janë ende në fushën e shkollës. Zërat e tyre gazmorë ndihen gjithandej. Jo si në një ditë dimri, por tamam si në pranverë. Afrohem te kioska :

-         Mirëmëngjes!- i them shitëses.

-         Mirëmëngjes!- përgjigjet ajo tërë gaz.

-         Më jep gazetën “Bulevard” të lutem !

-         Urdhëroni !- thotë shitësja dhe më zgjat gazetën.

Të them të drejtën kjo gazetë më pëlqen. E marr gjithnjë. Më tërheqin rubrikat : opinione, intervista, profile, portrete, hapësira letrare, pa harruar problematikat dhe kuriozitetet. Shfletoj gazetën. Në faqen e parë shikoj një foto të drejtoreshës së re të DAR-së, së Durrësit Znj. Lindita Muka. E lexoj shpejt e shpejt shkrimin. Mirë por duhet një intervistë e plotë, – them me vehte. Nxitoj hapat. Sapo arrij përpallë  DAR-së, drejtoresha futet në koridor. Përshëndet ata që ndodhen në koridor. Madje që aty dëgjon me kujdes hallet dhe shqetësimet që ata kanë. Qofshin këta prindër, mësues, drejtorë shkollash, nxënës apo studentë. Kultura për Znj.Lindita Muka nuk është luks, as stoli, por mençuri dhe modesti. E kjo duket në gjithë qenien, punën dhe përkushtimin e saj.

Një poet i lashtë ka thënë : “Po të punosh për vete, mund të bëhesh një dijetar i shquar, një mendimtar i madh, një poet shumë i mirë, por kur punon për të mirën e mbarë shoqërisë, bëhesh njeri i përsosur me të vërtetë i madh, sepse ke bërë të lumtur miliona njerëz”.

E drejtoresha e porsa emëruar, e di mirë këtë, prandaj ajo biseon me çiltërsi e me seriozitet për problemet dhe sfidat e arsimit. Sigurisht, problemet janë të shumta, ndërthuren e kryqëzohen, por që zgjidhja çon vetëm në një rrugë, në rrugën e madhe të dijes.

Ndërsa Znj. Lindita Muka futet në zyrën e saj të punës, për të projektuar me vizionin e saj, të tashmen dhe të ardhmen e arsimit, unë marr rrugën për në shkollën e mesme të bashkuar nëShënvlash. Në këtë fshat, edhe pse është afër qytetit të Durrësit, nuk kisha qënë ndonjëherë. Rruga është e asfaltuar, ndërtimet janë të shumta. Kisha, kjo ndërtesë e bukur dallohet që larg. Unë hedh vështrimin rreth e qark. Kam ndaluar. Një kalimtar më përshëndet dhe më thotë :

-         Mos ke nevojë për ndihmë ?!

-         Po, desha të shkoj deri tek shkolla, – u përgjigja shpejt e shpejt.

-         Ja, kjo është shkolla, – tha kalimtari, – dhe drejtoi gishtin nga ajo.

Unë befasohem ! Shtangem për një moment! Më duket vetja sikur jam para një Selie të Bashkimit Europian, e jo në Shënvlash. Godina është katërkatëshe. Pjesa e përparme i ngjan një trekëndëshi të madh i veshur krejt me xham. Futem në oborr. Ai shkëlqen nga pastërtia. Në anën e majtë ndodhet një memorial prej mermeri që i kushtohet Dëshmorit të Atdheut “Besnik Hidri”, emrin e të cilit mban shkolla. Rreth e qark ka drurë të gjelbër, që i japin hijeshi shkollës. Oborri është i boshatisur, sepse nxënësit janë në mësim. Por ai do të gëlojë nga zhurmat e tyre gazmore, kur të mbarojë ora e mësimit.

Ngjitim ngadalë shkallët prej mermeri, të cilat ndrijnë e futeminë koridor. Mjedis i ngrohtë e i pastër. Stendat e shumta, tëbukura e krenare, na ftojnë t’i vizitojmë. Syri magjik i aparatit fotografik fikson çdo gjë që sheh. Nëndrejtori i shkollës Vebi Kariqi na uron mirëseardhjen. Pamja e tij e jashtme të bën për vete. Kostumi i tij i hijshëm, e bën këtë djalosh, të zgjuar, të shkathët e të pasionuar pas punës, edhe më elegant. Kultura e tij e lartë, fjalori i tij i përzgjedhur, horizonti i gjerë, lartësojnë figurën e mësuesit dhe e bëjnë Vebiun edhe më fisnik. E intuita nuk na gënjen. Për të flasin me respekt, jo vetëm drejtori i kolegjit, por edhe nxënësit dhe prindërit. Para se të kërkojë te të tjerët, ai kërkon ndaj vetes. Nëndrejtori Vebi Karaqi është model në punë. Kjo duket qartë që te plani mësimor, ai ditor, dokumentacioni e deri te përgatitja e orës së mësimit. Arritjet në këtë shkollë janë mjaft të mira sepse drejtori i shkollës Ismet Laçi punon sistematikisht, njeh situatën dhe e menaxhon atë. Vlerëson objektivisht punën e mësuesve në bazë të standarteve kombëtare e lokale të vlerësimit, i këshillon ata për kualifikim të mëtejshëm. Mban lidhje të ngushta me prindërit, me pushtetin vendor dhe DAR-në e Durrësit. Ruan me fanatizëm dokumentacionin shkollor.  Drejtori na fton të bisedojmë në drejtori. Aty njihemi, nëpërmjet shifrave dhe fakteve, me rezultatet në punën mësimore-edukative, me punën e mësuesve në përgjithësi. Shkolla ka gjithsej 908 nxënës. Një personnel prej 38 vetësh, 2 edukatore dhe një psikologe. Ka 2 nëndrejtorë Z. Vebi Kariqin dh Znj. Mimoza Bajramaj të cilët punojnë me përkushtim, kryejnë në kohë e me cilësi detyrat e ngarkuara. Mësuesit janë të gjithë të profilizuar, me arsim përkatës, të kualifikuar dhe të motivuar për punën. Është vështirë të dallosh njërin apo tjetrin, por drejtori Ismet Laçi vlerëson punën e mësuesve : Shefikate Dedja CU, Albana Baramaj CL, gjuhë-letërsi, Satbere Lafifi në gjimnaz e specializuar për Biokimi, të cilët janë model nëçdo drejtim, janë afër jetës reale të nxënësve, inkurajojnë ndërveprimin dhe bashkëpunimin, janë mësues të përkryer të teknikave të mësimit dhe të edukimit; këta mësues vlerësojnë si duhet nxënësin. Me figurën e tyre kanë fituar respektin e kolegëve, të nxënësve, prindërve dhe mbarë komunitetit. Drejtori Ismet Laçi dëshiron të flasë edhe për bashkëpunimin me pushtetin vendor, por në këtë moment bie zilja. Ora e mësimit mbaron. Nxënësit dalin jashtë. Ne dalim dhe vështrojmë fytyrat e tyre. Ato janë të gëzuara. Ç’ka tregon se ora e mësimit ka kaluar mirë. Kultura e tyre vihet re kudo : në veshje, në ecje, në të folur, në mjedis. Ata ecin ngadalë nëpër shkollë, nuk shtyhen, nuk bërtasin. Një grup vajzash hynë në kopsht. Duan të shikojnë mbesat apo nipërit e tyre, si ndihen. Vështrimet e tyre kryqëzohen. Duket sikur thonë : “Sot jemi të vegjël. Por ne do të rritemi, e do të kalojmë nga kati i parë në katet e dyta e të treta” . midis tyre fillon një bisedë e ngrohtë. Ne i lëmë në punën e tyre dhe vazhdojmë të vizitojmë mjedisin e brendshëm të shkollës. Mjedisi është komod. Nuk mungon as energjia, as uji. Ka dy laboratorë modernë dhe një palestër të mbrekullueshme. Ne ndalemi në bibliotekë. Krahas punës me librin janë zhvilluar edhe një seri mbasditesh letrare kushtuar poetëve :  I. Kadare, D. Agolli, L. Poradeci, Migjeni etj.

Një vend të rëndësishëm zënë edhe konkurset për librin. Ata janë shoqëruar edhe me lojëra zbavitëse, si kriptograme, fjalë rrethore, fjalëkryqe, labirinthe, fjalëzinxhir, fjalë të urta, kuriozitete, aforizma, thënie të shkrimtarëve të mëdhenj si dhe recitime. Mesazhi është i qartë : “Libri është si një kopësht i bukur, ku gjen gjëra të mira dhe të dobishme, ai është arma e të mënçurit, për njeriun stolia e diturisë dhe një dritare e shndritshme për të parë botën përreth”.

Në shkollë ka rregull e disiplinë. Për këtë punojnë të gjithë : mësues-nxënës-prindër. Madje me nismën e Qeverisë së Nxënësve, në shkollë funksionon Komisioni i sigurisë. Po ç’është ky komision ?! Ç’detyra ka ai ?!

Për të marrë informacion më të plotë ne takuam drejtuesit e këtij komisioni nxënësit Fation Matoshi dhe Jonida Shala viti i parë. Ndër të tjera, – theksojnë nxënësit, – ky komision synon të parandalojë dhunën, konfliktet, futjen e “armëve të ftohta” në shkollë si doreza, thika të llojeve të ndryshme, kaçavida, pinca etj. Për këtë ne shpesh herë organizojmë edhe kontrolle të imta. Veç kësaj organizojmë takime me prindërit, bashkëpunojmë me rojet e shkollës, Qeverinë e Nxënësve dhe drejtorinë e shkollës. Pra synojmë që në shkollë të ketë harmoni, tolerancë e mirëkuptim. Sigurisht, ne nuk pretendojmë se kemi arritur gjithçka, por populli thotë :  “Fillimi i mbarë, gjysma e punës”. Dhe ne e kemi filluar mirë. Jemi të kënaqur. I vështroj nxënësit me kujdes. Në fytyrat e tyre shprehet optimizëm, vullnet, guxim, kurajo dhe vendosmëri për t’i çuar problemet e dijës e të kulturës gjithnjë përpara. E pra, janë këta nxënës që në një të ardhme të afërt, do të projektojnë të ardhmen e do të përballohen me sfidat e mëdha të jetës. Të emocionuar por të kënaqur, largohemi duke i uruar kolektivit të Shkollës së Mesme të bashkuar Shënvlash : “Gëzuar Krishtlindjet dhe Vitin e Ri !”

Nga Bashkim Minga

NGA Hyqmet HASKO

Gjokë Beci mund të konsiderohet si një nga emrat më përfaqësues të poezisë dhe muzikës shqiptare, ku me anë të teksteve të shumta, të shtrira në kohë prej dyzet e ca vitesh, ka krijuar një profil krejt të veçantë poetik e artistik. Fjalët e teksteve të tij kanë një komunikim të gjerë me shikuesit e shumtë, në të katër anët e Shqipërisë dhe të botës shqiptare, kudo ku flitet shqip, ku emri i tij është një emër i mirënjohur e i nderuar, që iu thotë aq shumë adhuruesve të këngës, në të gjitha moshat dhe nivelet e shoqërisë shqiptare. Ashtu si tek gjithë poetët, poezia e tij merr rrugë me fletoret intime të vjershave, me vargjet e para për dashurinë, për vete apo për ndonjë shok a shoqe që ia kërkonte, shkëmbimi i mesazheve me anë të vargjeve, një modë tanimë e harruar, për shkak të nofullës kërcënuese të celularit dhe internetit ndaj adoleshentëve dhe brezit të ri… Qindra tekste këngësh dhe poezi e krijime në prozë kanë qarkulluar që atëherë e deri tani me autor Gjokë Becin, duke bërë që emri i tij të jetë një emër i dashur për njerëzit, të cilët janë aq të lidhur me këngën dhe poezinë që e bashkëshoqëron, duke e identifikuar autorin e këtyre teksteve me mesazhet e ngrohta e të çiltra që burojnë nga thellësia e zemrës poetike, me një lirizëm të gjallë e spontan…  Duket se dëshira dhe pasioni për letërsinë, për kulturën popullore dhe artin muzikor, si pjesë e kësaj kulture, ka lindur së bashku me Gjokë Becin e ka nisur udhëtimin që në hapat e pare të jetës së tij. Ajo dëshira e vogël që rritet çdo ditë e më shumë tek lexon veprat e autorëve të mëdhenj, siç janë Ndre Mjeda, Zef Serembe, Gjergj Fishta, Naim Frashëri, Ali Asllani, Çajupi e ka shoqëruar djaloshin ëndërrimtar gjithmonë, edhe tani në moshën e burrit të pjekur kur duket se magjia artistike është bërë pjesë e pathyeshme e personalitetit të tij njerëzor e artistik.  Ishin këta dishepuj të kulturologjisë sonë kombëtare por dhe të tjerë që ndriçuan mendjen e malësorit Gjokë Beci dhe zgjuan tek ai një ndjenjë kaq të bukur për poezinë dhe këngën. Dhe siç ndodh me çdo fëmijë fëmijë, në moshën kur flatrojnë dëshirat dhe pasionet, dëshira e tij shpërthyese merr rrugë, teksa mundohet të lexojë dhe të studiojë me përpikëri atë çfarë i duket më interesantja, ajo që e “shqetëson” për mirë, për të kuptuar më shumë rreth ëndrrës së tij estetike. Është një ëndërr që e ndjek atë dhe gjatë adoleshencës me këmbëngulje, duke u projektuar si një vizion në drejtimin e duhur, për kah e udhëhiqte instinkti estetik dhe pasioni rinor. Kështu, me ndrojtjen e moshës së njomë dhe vullnetin e atij që sapo ka dalë në një rrugë mrekullore, plot konture drite dhe dashurie, nisi në një moshë jo të vogël, por as të rritur, udhëtimi i Gjokë Becit drejt realizimit të pasionit të tij për të shkruar.  Jeta jo rrallë do të tregohej një njerkë e keqe me Gjokën, pasi ai mbeti jetim, pa baba që në moshën 4-vjeçare, por imazhi i tij do ta shoqëronte gjatë gjithë jetës, duke qenë një frymëzim i pareshtur për poetin dhe artistin.  Gjokë Beci ka lindur në fshatin Zajsë, në zonën Selitë, në Malësinë e Mirditës. Ky është fshati i bukur ku shkroi vargjet e para për të dashurën vendlindje. E që nga ajo ditë e deri më sot ai vazhdon të shkruajë me dashurinë më të madhe, poezi recitale e të këndueshme, siç i quan dhe vetë artisti Beci. Jo vetëm se ishte vëllai i vetëm i motrave Beci, por sepse ai ishte ndryshe nga fëmijët e tjerë, mënyra se si fliste, si shprehej, si sillej me bashkëmoshatarët e tij dhe të rriturit e diferenconte atë nga të gjithë, sigurisht për mirë.  Gjurmët e ëndrrës së tij estetike nisin të konturohen që në bankat e shkollës shtatëvjeçare, teksa në vetmi bluante vargje poezisë dhe refrene këngësh. Pra, ka filluar të shkruajë poezi e prozë që nga arsimi 7-vjeçar, pasion që u fuqizua më tej, kur Gjoka u transferua me studime në gjimnazin “Ndrec Ndue Gjoka” në kryeqytet, nën trajnimin e profesorëve të nderuar si Petro Marko, Gjergj Zheji dhe Gazmend Biba. Poeti do t’i kujtojë me nostalgji këta koka të artit poetik dhe estetik në përgjithësi, për pasionin dhe vitalitetin e jashtëzakonshëm pedagogjik, për ndikimin pozitiv që ata kishin tek ai dhe tek secili nxënës. Ai e vazhdoi më tej pasionin e tij për letërsinë, tashmë i futur më në brendësi të saj, duke shkruar dhe vargjet e para në vitin e dytë të gjimnazit. Ishte fillimi i rrugëtimit të tij në fushën e artit, në botën e krijimtarisë.  Por në një fushë ku në “korsinë” e vrapimit” kishte shumë konkurues, sigurisht që ishte vështirë të shkëputeshe nga uniformiteti i krijimtarisë dhe të dilje në atë fushë që krijuesi vërtet lakmon, krijimin e spikatur, gjurmëlënien. Kjo gjurmëlënie lidhet me një pjesë të krijimeve folklorike, të cilat kanë shënuar një pikë kulmore në penën e Becit dhe një kthesë rrënjësore në jetën e tij artistike, duke e veçuar si një kulturolog të spikatur.  Ishin vitet e arta rinore, kur me pasionin e moshës dhe dëshirën për të provuar risitë, djaloshi kërkonte me ngulm për të gjetur “Tokën e Premtuar”. Gjithçka po shkonte mirë, poezia, studimet, familja, shëndeti, deri në momentin e diplomimit, i cili i shkoi me sukses, sigurisht, por ishte diçka tjetër që e cungoi ëndrrën e Gjokës. Dëshira e madhe për të vazhduar studimet e larta, u ndërpre pikërisht në momentin kur ai po e priste me aq gëzim dhe si gjithmonë në atë kohë të pa kohë arsyet ishin politike, arsye qesharake, por që e pengun të vazhdonte studimet.  Kështu gjatë viteve 1965 e deri në ‘86-n, në vend të auditoreve të Universiteteve të Tiranës, Gjoka u detyrua të kryente punë tjetër, fatmirësisht në fushën e artit, fushë që ishte dhe mbeti Edeni i tij. Ai u kthye në vendlindjen e tij dhe u mor me muzikë, pa dalë nga fusha e artit, ku dha një kontribut të veçantë për folkun e Mirditës, i cili në atë kohë ishte në periudhën e tij më të keqe. Aty lulëzoi dhe karriera e Gjokë Becit, duke filluar me çmimet e marra në Festivalin e Gjirokastrës, 1978, ku kënga “Xhamadan i trimërisë”, u vlerësua me çmimin e parë. E jo vetëm kaq, Gjoka kishte një të veçantë kur shkruante, ai nuk ndahej nga idetë e tij, dhe nëse i pëlqente ajo që pasqyronte në bllokun e tij, nuk i ndryshonte as presjen më të vogël, por nëse vetëm një frazë i dukej e papërshtatshme e ndryshonte atë njëqind herë deri sa t’i tingëllonte aq bukur saqë të mos ketë nevojë për ta prekur më. Duke vazhduar më tej me “Një zambak i bardhë mbi gur”, “Dy gëzime në një ditë”, të cilat janë me çmime të para, në Festivalin e ’90-s, saktësisht 4 vite pasi Gjoka filloi studimet e larta për Gjuhë-Letërsi në Universitetin e Tiranës, në vitin 1986. Edhe pse në moshën 47-vjeçare, ulet në sallat e universitetit për të ndjekur orët e leksioneve dhe seminareve me bashkëstudentët e tjerë, ku binte në sy figura e tij, jo vetëm për shkak të moshës, por tashmë kishte ardhur me një “fytyrë” tjetër, një njeri i formuar, një personalitet i njëjtë me pedagogët, të cilët gëzonin të njëjtin respekt si ai në bordin e shkrimtarëve. Gjokë Beci është autor i dhjetë librave, ku që nga vëllimi i parë me poezi, botuar në vitin 1970, titulluar “Kur zgjohen Bjeshkët” e deri më sot nuk ka reshtur për asnjë çast së kënduari për bashkëkohësit e tij. Pas librit të parë, pas një heshtje të gjatë prej 20 vitesh, ka botuar librin “Zambaku im”, 1990, për të vazhduar në këto kohë me disa vëllime të tjera poetike, si: “Qiell e dhe”, “Antologjia e shpirtit” (1, 2), “Thuj vetes ec” dhe “Plis në Luvër”.  Por muzika ishte dhe mbeti krye ëndrra e tij, pasi me vargjet e muzikës lidhet shkëlqimi lëbyrtës I talentit të tij, ajo njohje e madhe dhe popullaritet që ai gëzon në mjediset letrare dhe muzikore.  Gjokë Beci bëri emër në muzikën shqiptare, duke dhënë një kontribut të veçantë në muzikën popullore. Ai ka bashkëpunuar me artistë të shquar shqiptarë, brenda dhe jashtë trevave shqiptare, të cilët i kanë besuar penës së tij, duke e shpalosur me zë atë çka ai ka gjallëruar e ka sjellë në jetë. Interes të veçantë për këngët e shkruara nga Gjoka, kanë pasur këngëtarët nga diaspora, ata të rrymës popullore, siç janë: Shkurte Fejza, Ismet Rexhepi (Maqedoni), Ilir Shaqiri, Nikollë Nikprela, Myfarete Laze, Kastriot Tusha, Gëzim Nika, Arif Vladi, Manjola Nallbani, Artiola Toska e shumë të tjerë.  Emri i Gjokë Becit është një emër i shquar, i shumëvlerësuar në fushën e poezisë, muzikës, folkut dhe kulturologjisë së botës shqiptare, brenda e jashtë kufijve të cunguar adminsitrativë të Shqipërisë, ku pena e tij ka lënë gjurmë në një kohë prej dyzet vitesh, me një krijimtari të gjerë e të larmishme, e cila bën pjesë në fondin e artë të letrave dhe muzikës shqiptare.

Edhe unë Veneta,  që jam në vitet e dekadës së tetë, flas me indinjatë: Më fal Çamëri !…             

Shkrim nga Veneta Çallpani: “U bë kohë që ndiej lëngatë dhe dhimbjen tënde, toka ime e shenjtë. U bë kohë që shikoj simptomat e sëmundjes e cila më bën të ndihem keq. Dhe ndonjëherë ndihem kaq e pa fuqishme, madje edhe kundrejt fjalës, e cila fatmirësisht apo fatkeqësisht është arma ime më e fortë. Ndihem e pa fuqishme edhe ndaj mendimeve, të cilat aq sa më japin forcë, aq edhe më bllokojnë, madje ndonjëherë më marrin frymën”.  Kam shkruar dhe shkruaj për ty Çamëri, por zëri im mbetet si zë në shretëtirë edhe kur librat e mija kushtuar për ty Çamëri, hiqen nga rafti librarisë dhe çojnë  poshtë në budrum, bile ka raste që “Libraria Agolli” në Tiranë nuk i pranon as t’i shikojë dhe jo t’i vendosë në rafte.  Kaluan plot 70 vjet, prej vitit 1944 deri 2014, që Çamërisë i është vënë drasa e varrit, fill pas Enver Hoxhës deri te Ramiz Allia dhe në keto vjetë të demokracisë nga dy partitë PS dhe PD, që nuk duan të miratojnë Rezolutën Çame, se janë bërë palë me grekun dhe me një përulje të pështirë dhe të neveritshme të qeverisë dhe të Akademisë së Shkencave duke i dhenë prioritet tej mase minoritetit grek që përfaqëson  0.87% te popullatës greke të ardhur para 200 vjetëve me trastën e lypësit dhe me shatin në sup, për të punuar  tokat e gjirokastriteve në Dropull dhe në Vurgun e pronarëve të Delvinës si bujq çifçinj.  Ndërsa për Çamërinë Shqiptarë të djegur, të vrarë, të therur, të çnderuar dhe së fundi të dëbuar, që nga viti 1944 të ardhur të rraskapitur të drobitur, aq sa Kllogjeri në jug të Konispolit u kthye në një vend varrimi  masiv, i  çamëve pleq dhe fëmijë që nuk duronin dot, urinë dhe të ftohtit. Enver Hoxha i ka ndjekur Çamët më keq se greku: duke përdorur diskriminim dhe inskenime gjyqesh kundra çameve duke pushkatuar dhe burgosur pa faj,  vetëm pse ishin çamë. Kjo pasqyrohet sot, kur në Shqipëri ka afërsisht gjysmë milioni çam dhe në parlamet ka 5 deputetë  çam dhe asgjë nuk bëhet për rezolutën Çame. Ka akoma më keq, kur në Shqipëri vinë autoritete të qeverisë greke dhe thonë plot gojën se “Çamërinë nuk e njohin”. Kjo është një shuplakë e madhe që i jep greku Shqipërisë për pjesën e saj të Çamërisë me 15.000 km2.,  qeverisë, Akademisë së Shkencave, pesë deputetëve çamë dhe 500.000 çamëve në Shqipëri.  Për kujtesë: Përpara 10 vjetëve parlamenti dhe qeveria greke dërgoi rezolutën se “Çamëria nuk ekziston”, të cilën e bëri të njohur në OKB, BE, dhe në Kongresin Amerikan. Parlamenti dhe qeveria shqiptare u tallën me “Rezolutën Çame” dhe peshkopi grek që ka uzurpuar Kishën Noliane, përplas duart nga gëzimi.

Edhe unë Venetë.  Që jam në vitet e dekadës së tetë, flas me indinjatë: Më fal Çamëri … !

 Nga Veneta Çallpani:  “Çfarë mund të bëj unë për të shpëtuar nga kjo gjëndje Çamëria ime?  … Ah, sa do të doja të ishte vetëm e imja, kështu nuk do të lejoja askend të të lëndojë, nuk do të lejoja kurrë që ambiciet dhe etja për pushtet të coptojë dhe të luaje me ty, me njerëzit e tu, me dhimbjen dhe historinë tënde.  Çfarë mund të bëj unë?!  Do të doja shume të isha politikane, të kisha pushtet vetëm një minutë, sa për të pranuar atë rezolutë të krijuar nga ata që realisht të duan. … Por nuk mundem, prandaj të kërkoj falje. Nuk mundem të bëhem si ata. Unë jam thjeshtë një vajzë,  (edhe unë autori i këtij artikulli, sot jam një plak i ndjekur e i survejuar dhe i ndaluar për të shkruar. Librat që kam shkruar për ty, Çamëri janë të moshës 74 vjeçare e këndej. shën. im) që nga dashuria jote marr guximin të qajë, të shaj, të vuajë, të flasë, të bërtasë dhe të shkruaje për ty. Më fal që mosha ime nuk më jep të drejtën të jem në parlament, por atyre kush ua jep të drejtën të luajnë me ty?!  Vërtet mund të mos e pranojnë atë rezolutë, ama kjo gjë kurrë nuk mund të mohojë ekzistencën dhe historinë tënde… Ndoshta një ditë, ata të cilët sot, me indiferencën e tyre hedhin poshtë një të vërtetë dhe një hap të guximshëm drejt saj, ata që sot heshtin kundrejt një padrejtësie, një ditë do të ankohen sërish, do të kërkojnë drejtësi, por atëherë mund të jetë shumë vonë…”   Më fal Çamëri… Të lutem më fal që jam vetëm Një…”  (Gazeta “ILLYRIA”, 19-12-2013, f. 15).

 Jo Veneta jam edhe unë me ty. Mëso Veneta:  se  Ideatori platformës për Shqipërinë Natyrale, Koço Danaj, ka marrë mbështetjen e gjerë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, sa i takon  projektit për kufijtë natyral të Shqipërisë dhe zhbërjes së Konferencës famëkeqe të Londrës. Platforma për Shqipërinë Natyrale, e cila ka trazuar Serbinë, Maqedoninë sllave, Greqinë dhe Malin e Zi, ka gjetur mbështetje nga faktorë të rëndësishëm në SHBA.

Prej disa kohësh qarkullon në mediat amerikane, harta për bashkimin e trevave Shqiptare, produkt i ekspertëve të CIA amerikane, parashikohet ndreqja e padrejtësive historike ndaj Shqiptarëve. (Dossier< “Bota Sot”, NEËS, 12-12-2013, 07:33.)

Mëso Veneta: Janullatosi është më shumë i avancuar, në  vazhdimin e  misionit të Shën Kozmait për greqizmin e Shqipërisë.  Citojmë historianin Zhan Klod Faveirial: “Murgu Kozma, ka qenë tepër rrënimtarë për kombin shqiptar. Fakti ishte se ky ishte një agjent politik, duke shkuar nga fshati në fshat, nuk predikonte ungjillin, por kërcënonte me shkishërim nga patriarkati grek të gjithë shqiptarët që nuk flisnin vetëm greqisht. Arevantini thotë, se ai predikonte edhe kundër çifutëve, dhe se çifutët e denoncuan tek Kurt Pashë Berati dhe ky dha urdhër për ta vrarë duke e ngulur në hu, më 24 gusht 1779”. (“Historia e Shqipërisë”, f. 389).

Janullatosi për nder të priftit Kozma (1714-1779) ka ndërtuar kisha të Kozmait në Mursi-Sarandë, Livadhja, në Aliko, Vrisera, Himarë, Çarçovë etj., në mirënjohje për punën e këtij prifti për asimilimin e shqiptarëve në shekullin e XVIII. Këto kisha nuk janë të rastësishme, por janë gur themeli për të shkruar historinë greke, se gjoja Greqia shtrihet deri aty  ku shkeli këmba e Shën Kozmait.  Gjatë këtyre dy dekadave Janullatosi ka ndërtuar 150 kisha të reja me stilin grek. (Gazeta “Dielli”, Janullatosi vazhdon misinin e Kozmait, 22-12-13) Prof. Dr. Eshref Ymeri shkruan: “…Gjatë gjashtëmujorit që vjen , Tirana zyrtare do të ndodhet nën presione të vazhdueshme të karnavalshtetit grek për falje hapësirash  detare, për ngritje varrezash të tjera ushtarësh agresorë grekë, bashkë me manastiret dhe memorialet në ndërtim të tyre, që nga Karaburuni e deri në Elbasan, Pogradec e Korçë për të ashtuquajturat të drejta të minoritetit grek në Shqipëri, … për vënien përsipër të gurit të rëndë Çështjes Çame,  për përjetësimin e pushtetit të kishës shoviniste greke në Shqipëri …”  (//tribuna shqiptare.net/, 17-XII-2013).                             U kërkojmë falje të gjithë atyre të moshuarve  që vdiqën me maraz, që nuk u kthyen në vatrat e tyre në Çamëri.  A ka dhimbje më të madhe kur posta  greke kufirit të kthen mbrapa  moshatarët  çamë,  se nuk e njohin Çamërinë?  Kur greket vinë me qindra e qindra për pelegrinazhe te varrezat e shqiptarëve të marrë kockat për ushtarë grekë. A ka më keq se kaq, të kësaj qeverie tradhtare, që nuk i kërkon grekut reciprocitet. Atëherë mblidhuni çamë, unë do të jem i pari për të shkuar në Çamëri te shtëpitë tona, se të gjithë na ndjekin pas, kjo u pa me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë, se sa patriotë dhe të bashkuar jemi.  Disa muaj më parë, nisi firmosja e një peticioni për shfuqizimin e vendimeve  të Konferencës kriminale të ambasadorëve në Londër, e cila  në vitin 1913 copëtoi trojet shqiptare, duke ua dhënë fqinjëve si dhurata. Peticioni, ka marrë një mbështetje të jashtëzakonshme nga shqiptarët e Shqipërisë, Kosovës, Maqedonisë, Malit të Zi, Luginës së Preshevës  dhe nga e gjithë bota. Koha punon për Shqipërinë Natyrale, moj e respektuara Veneta !… Prandaj beso dhe shpreso, ashtu si gjithë ne, që jetojmë me shpirtin çam brenda shpirtrave tanë !…

Rasim Bebo,  Addison  Çikago  dhjetor 2013.                                                                                                        

Gazetari i britanikes “Guardian”, Antony Loewenstein, ka një listë dëshirash për gazetarinë në vitin 2014. Një nga to është të qenët thellësisht skeptik ndaj raporteve me burime anonime. Aleanca e Medias, Kulturës dhe Artit ka kodin e saj të etikës, sipas të cilit, gazetari duhet t’ia atribuojë informacionin burimit të tij. “Kur burimi kërkon anonimitet, mos u pajtoni pa shqyrtuar motivet e burimit dhe ndonjë burim alternativë”, citon Loewenstein kodin gazetaresk. Sipas tij, kjo është shkelur në mënyrë rutinore, pasi gazetarët preferojnë të marrin dokumente që kanë rrjedhur nga zyrtarët, qeveritë, ministrat opozitarë e të tjerë. Kjo është dembelizëm dhe kundërproduktive, sepse raporti bëhet vetëm pak më shumë se propagandë. Gazetarët duhet të ruajnë anonimitetin e burimeve vetëm nëse është absolutisht thelbësore, shkruan Guardian. Dëshirë e Loewensteinit është edhe që të mos ketë më artikuj me opinionet e politikanëve. Mediat tona janë ndotur nga politikanët që i japin shtytje një linje të njëanshme, thotë ai. Një shembull: në prag të Krishtlindjeve, asistenti i Thesarit të Australisë, Arthur Sinodinos, nga Partia Liberale, ka shkruar në gazetën “The Australian” se ekonomia po lulëzon, pas keqmenaxhimit të administratës laburiste. Kjo është një njoftim për shtyp që çdo redaktor i vetërespektuar do të refuzonte ta publikonte. Puna e shtypit të fortë nuk është thjesht të sigurojë leje për udhëheqësit tanë që të predikojnë lirshëm, shkruan Guardian. Rritja e “efektit Snowden” është dëshirë tjetër e gazetarit të kësaj gazete. Mbulimi i dokumenteve që kanë rrjedhur nga Snowden do të vazhdojë edhe në vitin 2014, por sfidë e madhe, siç ka thënë edhe publicist Dan Gillmor, është që dokumentet të përdoren për të identifikuar dhe plotësuar një çështje të rëndësishme. Në vitin 2014 dhe më tej, gazetarët duhet të jenë të frymëzuar nga efekti Snowden. Ata duhet të përqendrohen më shumë në masën kritike – si të arrihet tek ajo. Ne nuk duhet vetëm të ngremë tema të mëdha, duhet edhe t’i zgjerojmë ato, thotë Loewenstein, i cili dëshiron të mbahet gjallë edhe rëndësia e transmetuesve publikë. Kush mund të harrojë James Murdoch, të përfshirë vetë në skandalin e përgjimit të telefonave në Britani, duke i thënë Televizionit të Edinburgut në vitin 2009 se madhësia e BBC-së po ngrin? “Korporata është e paaftë të bëjë dallimin midis asaj që është e mirë për të dhe asaj që është e mirë për vendin”, ka thënë Murdoch, citon Guardian. Mendimet e juaja, janë dëshira e fundit e gazetarit Antony Loewenstein. “Ju lutem ndani idetë se si të forcohen më shumë mediat… Ne do të përfitojmë të gjithë nga shkëmbimi i ideve dhe jo duke besuar se një person apo një grup i ka të gjitha përgjigjet”, thotë gazetari Loewenstein në artikullin e tij në të përditshmen britanike Guardian.

Përgatiti: Valona Tela/ Radio Evropa e Lirë

Nga Hyqmet HASKO

Petro Marko është një ndër shkrimtarët më seriozë dhe më komunikues të letrave shqipe, vepra e të cilit, veçanërisht në prozë, ka një hapësirë të gjerë këndvështrimi dhe përcjell një botë të thyer, plot ritme jete, peizazhe e tablo njerëzore, me koloritin shqiptar, i cili përshkon çdo faqe, pasazh, frazë, fjali, fjalë e shkronjë të kësaj vepre unikale.

Proza e Petro Markos është një prozë e mbrujtur me vrulle dhe pasione jete, me përplasje dhe drama të forta shoqërore e politike, me një humanizëm të kulluar, që vë në lëvizje mekanizmin romanesk të Markos dhe e bën atë krejt të veçantë e krejt të dallueshëm nga shkrimtarët e tjerë, jo vetëm të brezit të tij, por dhe të brezave paraardhës apo të mëvonshëm. Marko hapi shtigje të reja në prozën shqiptare, të zënë në grackën kufizuese të realizmit socialist, duke i thyer konturet e këtyre kufizimeve me magjinë  e rrëfimit të tij mbresëlënës, me fuqinë e fjalës dhe të përshkrimit, me stilin e ngjeshur e dinamik,  me larminë e tipave dhe karaktereve, me gjuhën e gjallë dhe plot kolorit të brendshëm, plot trajta e figura mrekullore, që ai sjell në veprën e tij madhore.

I lënë në hije në kohën e komunizmit, i rrethuar me heshtje, keqkuptim, survejim e persekutim, shkrimtari që luftoi me armë në dorë kundër një diktature në një vend të Europës, në Spanjë, u kalvarizua nga segmente të Diktaturës në vendin e tij, vetëm për shkak të thellësisë realiste dhe fuqisë artistike të veprës së tij. Edhe sot, njëzet e ca vjet demokraci, Petro Marko prapë është në gjysmëhije dhe nuk i është dhënë vendi që i takon në letrat shqipe. Me sa duket, ky është fati i të mëdhenjve, i atyre që ngrihen përmbi kohën e tyre dhe bëhen gurë kilometrikë në kujtesën e brezave, për t’u orientuar kohërat dhe bashkëkohësit e mëvonshëm.

I lindur  lindi në fshatin Dhërmi të Himarë më 1913; Petro Marko e mbarti me vete, si kujtesë, përjetim, përvojë jete e dashurie dhe si emocion krijues, jo vetëm vendlindjen e tij dhe Shqipërinë, por dhe vendet e tjera ku shkeli këmba e tij prej shkrimtari dhe luftëtari, në kërkim të të vërtetave të mohuara të botës.

Nuk ka shembull në letërsinë shqiptare, ku të jetë gërshetuar dhe njehsuar aq shumë mes vetes njeriu dhe krijuesi – Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar. Me romanet e tij, Petro Marko hyri në personalitetet më të shquara të kulturës shqiptare që sollën risi të vërteta në traditën letrare shqiptare.

Tek vepra e tij rrezaton bindja dhe besimi i lindur për dashurinë dhe humanizmin njerëzor, ndonëse sa rrojti ishte ndër personalitetet më të persekutuar dhe më të munduar. Përvoja  e fëmijërisë dhe e rinisë së vështirë, shkollimi, interesat e gjëra letrare e kulturologjike, kontributi prej luftëtari e progresisti, e bëjnë jetën dhe veprën e Markos nga më interesantet, më intensivet e më të thyerat në ngjarje e përjetime, në vektorin e hapësirës së letrave shqipe.

Petro Marko ka një biografi nga më të pasurat dhe më të bujshmet në letërsinë shqiptare. Deri në vitin 1936, ai punoi në Tiranë si gazetar dhe po atë vit, në moshën 23 vjeçare u nis vullnetar në Luftën e Spanjës, si luftëtar në brigadat internacionale. Pas Luftës së Spanjës, gjatë kthimit për në Shqipëri, ai do të ndeshet dhe do të marrë pjesë në shumë beteja antifashiste nëpër Evropë. Pas kthimit në Shqipëri, në vitin 1940, do të burgoset nga italianët, që aso kohe e kishin pushtuar Shqipërinë, dhe do të përfundojë në kampin e ishullit Ustika afër Palermos. Këtë përvojë ferri e ka përshkruar me nota të thella realiste dhe me një stil brilant në romanin e tij të mirënjohur “Nata e Ustikës”.

Në përfundim të Luftës Antifashiste në vitin ’44, Petro Marko do të marrë pjesë në radhët e partizanëve italianë, duke i rënë kryq e tërthor Italisë, si luftëtar dhe si komandant me përvojë luftarake. Kur kthehet në Shqipërinë e çliruar, ftohet që të qëndrojë në krye të gazetës “Bashkimi” në Tiranë, por shpejt do të përjetojë disa nga vitet më të rënda nëpër burgjet e shtetit shqiptar komunist, për të cilin Petro Markoja kishte luftuar nëpër Evropë dhe Shqipëri më se 10 vjet rresht. Kjo për të vetmin shkak se nuk mund të pajtohej që në ditët e para të pushtetit me fillimin e diktaturës, e sidomos kur provoi t’i rezistojë diktatit që i vinte Shqipërisë aso kohe nga jashtë kufijve administrativë, e kryesisht diktati që vinte nga Beogradi. Në kulturën dhe letërsinë kombëtare Petro Marko është personalitet i përmasave të mëdha, me shpirt e mendje të pa luhatur para çdo stuhie. Ata që e kanë njohur nga afër Petro Markon, e kanë ndjerë se brenda tij rrezatonte një besim madhor ndaj njeriut dhe mirësisë. Vetëm një lartësi shpirti e tillë mund ta përballonte ndeshjen sy më sy me vdekjen, që ai e përjetoi aq shumë herë gjatë jetës së tij. Dhe sa herë ngrihej në këmbë, ai do ta niste nga e para luftën ndaj së keqes po me atë forcë besimi, po me atë rrezatim mirësie.

Të tillë e ndjen lexuesi Petron në romanet “Hasta la vista”(1958) dhe “Qyteti i fundit”(1960), ku rruga e tij jetësore e asimiluar artistikisht, është aq e pranishme. Në vitet ’70 ai do të shkruajë romanin “Një emër në katër rrugë”, ndërsa periudhën e vështirë të jetës së tij në ishullin e Ustikës do ta përjetësojë në romanin e tij të rëndësishëm “Nata e Ustikës”(1989).

Paraqitja e shkrimtarit Petro Marko me dy romanet e tij të parë “Hasta la vista” dhe “Qyteti i fundit”, në vitet ’60 është një kthesë e vërtetë në historikun e shkurtër të romanit shqiptar. Në këto romane ka një diapazon të gjerë humanizmi dhe realizmi, pra nuk është fjala për rrumbullakësimin e një përvoje krijuese, por përkundrazi për ndërprerje dhe dalje nga një përvojë e shartuar jonatyrshëm në rrjedhat letrare shqiptare, ishte një synim që rrëfimi romanor, pjesërisht në vitet ’40, ’50, do të çlirohej dhe të hapej si vizion, si univers krijues dhe si spektër tematik. Krahas kësaj prirjeje të brendshme që kanë të dy romanet e përmendur përballë veprave të të njëjtit zhanër të deriatëhershëm, këto vepra qëndronin jashtë skeme dhe dinjitoze dhe si realizim artistik. Dhe pikërisht për natyrën e risive, për natyrën që pretendon ndryshime të vërteta të vlerave letrare. të gjitha veprat e Petro Markos u pëlqyen, u pritën ngrohtë e me interes dhe u kërkuan nga lexuesi. Faqet më të fuqishme të prozës së Petro Markos reflektojnë triunfin e dashurisë dhe të humanizmit njerëzor. Pas tërë atij ferri nëpër të cilin kalon njeriu në rrëfimin e Petro Markos, ai arrin të mbetet i pamposhtur nga mizoritë e botës. Këtë bërthamë të brendshme e rrezatojnë personazhet nga romanet e tij, këtë shkëlqim biblik reflekton Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar në tërë veprat e tij.

Krahas kësaj prirjeje të brendshme që kanë të dy romanet e përmendur përballë veprave të të njëjtit zhanër të deriatëhershëm, këto vepra qëndronin superiore dhe si artikulim artistik. Dhe pikërisht për natyrën e risive, për natyrën që pretendon ndryshime të vërteta të vlerave letrare. të gjitha veprat e Petro Markos u pëlqyen dhe u kërkuan nga lexuesi. Faqet më të bukura dhe më fuqishme të prozës së Petro Markos rrëfejnë botën madhore të njeriut të vërtetë përballë dhunës dhe mizorisë së tiranisë, reflektojnë triumfin e dashurisë dhe të humanizmit njerëzor. Pas tërë atij ferri nëpër të cilin kalon njeriu në rrëfimin e Petro Markos, ai arrin të mbetet i pamposhtur nga mizoritë e botës. Këtë bërthamë të brendshme e rrezatojnë personazhet nga romanet e tij, këtë shkëlqim biblik reflekton Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar në tërë veprat e tij.

E thënë ndryshe, ky individualitet i shquar dhe i papërsëritshëm  sjell në letërsinë shqipe një zë të fortë dhe kumbues, me një diapazon të gjerë narrativ dhe filozofik, me një stil të ngjeshur e dinamik, plot thyerje e muzikalitet, me një botë të madhe përjetimesh, mbresash, kujtesash, emocionohesh, të përpunuara me një gjuhë të mrekullueshme në një laborator krijues befasues. Kamera e tij vëzhguese rrok një gamë të gjerë ngjarjesh, dukurish, tablosh jetësore, duke përzgjedhur në tipat dhe ngjarjet jetësore ato që sjellin më shumë mesazhe, sigurisht të transfiguruar e të pasuruara me anë të një estetike narrative të pashoqe në letrat tona kombëtare.

Idealist i lindur, që në moshë fare të re vajti vullnetarisht të luftonte në Spanjë kundër Dikaturës së Frankos, krahas me shumë vullnetarë të tjerë nga Shqipëria dhe këtë përvojë madhore, një botë mbresash e përjetimesh marramendëse i përcolli në romanin e tij mbresëlnës, një ndër romanet më të mirë të letrave shqipe “Hasta la vista”. Ky roman është një hymn i lirisë së munguar, një apoteozë e dashurisë dhe humanizmit përballë ingranazheve të vdekjes dhe tjetërsimit. Është një narracion i mrekullueshëm ku përzihet  lufta  dhe  erotika, plagët dhe puthjet, ëndrrat njerëzore dhe vulgariteti e dhuna, një sagë mbresëlënëse për fatin e njeriut në luftë me forcat e errëta të shoqërisë, në një kohë të vështirë, plot kthesa e befasime.

Gjithë peizazhi narrativ i shkrimtarit të shquar Petro Marko është një peizazh i përndezur nga sharmi vezullues i të papriturës, i të panjohurës, i kundërvënies së forcave progresive, që përfaqësojnë dritën dhe dashurinë në shoqërinë njerëszore, me forcat e errëta që përfaqësojnë luftën, dhunën, brutalitein dhe vulgaritetin njerëzor.

Tituj të veprave të Petro Markos janë:   Hasta la vista (1958)     Qyteti i fundit (1960)    Një emër në katër rrugë,     Ara në mal,     Nata e Ustikës (1989)   Shpella e piratëve,  Vepra autobiografike, Intervistë me vetveten, Retë dhe gurët. Presidenti i Shqipërisë, Alfred Moisiu, në vitin 2003 dekoroi shkrimtarin Petro Marko, i cili dha aq shumë për letërsinë kombëtare,  me Urdhrin “Nderi i Kombit”. Emrin e Petro Markos mbajnë rrugë dhe institucione të rëndësishme kulturologjike, por gjithësesi, në raport me veprën e tij të pasur dhe të fuqishme, që çeli shtigje të reja në letrat tona kombëtare, emrit të tij ende nuk i është dhënë vendi i merituar në kulturën kombëtare, në të cilën ai vuri gurë themeli, me një art të magjishëm, përtej të zakonshmes. (Mjafton të përmendim faktin që nuk është botuar ende kolana e plotë e veprës së prozatorit të madh, i cili i bën nder jo vetëm letërsisë së botës shqiptare, kudo  ku shkruhet e flitet shqip, por dhe letërsisë europiane, në tokën e të cilës ai brodhi gjithë jetën, në kërkim të ëndrrës së kulluar).

Nga Zyba Hysen Hysa

Ne, shqiptarët, jemi populli më i lashtë dhe me virtyte nga më të çmuarat njerëzore, ku shumë shkencëtarë, studiues, shkrimtarë… shqiptarë dhe  botërorë kanë shkruar ndër shekuj dhe tashmë dihet përcaktimi: popull fisnik! Duke njohur dhe studiuar raca të ndryshme me kombësi të ndryshme nga e gjithë bota, Prof. Dr. Isuf Luzaj ka dalë në përfundim që populli ynë ka një pasuri të jashtëzakonshme shpirtërore që duhet të nxisë shkencëtarët e shekullit XXI që të studiojnë e të përgjithësojnë vlerat e pallogaritshme të popullit shqiptar “Shpirti i populli shqiptar është një thesar i çmuar… ” ndaj  kudo dhe kurdoherë e ka thënë  me zë të lartë: “Jam Iliro – Thrak!” dhe ishte krenar për origjinën e tij. Lind pyetja: Pse atëherë jemi më të varfrit dhe më të përbuzurit në Ballkan, Evropë dhe Botë?  Unë mendoj, se përgjigja është shumë e thjeshtë: është kjo fisnikëri e shpirtit tonë që ka “lejuar” botën  të lozë me ne si macja më miun, se të qenarit fisnik me harbutin, është injorancë, budallallëk, vetëvrasje. Armiqve tanë u është dashur që historikisht të përballen me luftëra të rrepta, me luftëra që kanë tronditur botën dhe armiqtë e sotëm (asnjëherë popujt, por politika) e dinë që nuk na bëjnë ballë me heroizma e me gjakderdhje për të mbrojtur vatanin, me të cilin jemi lidhur shpirtërisht, se jemi autoktonë dhe nuk ka forcë të na dalë përpara… (Duke e parë në këtë prizëm, pra sa luftëra dhe sa gjak është derdhur, ne duhet të ishim kombi më i bashkuar dhe më i zhvilluar në Evropë e më gjerë, por çfarë ka ndodhur me ne? Cila është e keqja jonë nga e mira jonë që na ka bërë keq??) mendoj se është pikërisht FISNIKËRIA, virtytet fisnike të popullit shqiptar, të cilat janë studiuar imtësisht nga kundërshtarët tanë, nga armiqtë tanë duke shpenzuar mijëra dollarë përmes anketimeve të ndryshme, si dhe specialistëve të psikologjisë e psikanalizës për të ndërtuar strategjitë e tyre antishqiptare.  Shqipëria është si një vajzë me bukuri përrallore, por që është rritur në një familje fisnike, nuk i ka munguar gjë që të studionte rrugë të ndryshme për të siguruar jetesën, pra e padalë që të njohë botën dhe e di që bota është si ajo, e kur i vjen rasti të takohet me të huajt, u beson si të ishte vetë, por nuk është e zonja që të konceptojë lojën e tyre dhe përfundon prostitutë… një prostitutë me tutor, që të gjitha fitimet i merr tutori dhe asaj i japin aq sa të mbajë shpirtin gjallë. Duke e parë në këtë këndvështrim, ka ardhur koha që ne, të paktën elita shqiptare që merret me fatet e popullit tonë, duhet të bëje të njëjtën gjë me ato shtete që lidh marrëveshje dhe sidomos me fqinjët tanë.  Si t’i studiojë? Është shumë e thjeshtë: nëpërmjet historisë së vërtetë, se si ato shtete lidhin e zgjidhim marrëdhëniet me njëra – tjetrën dhe taktikat e përbashkëta dhe të veçanta që ato kanë në qëndrimin ndaj nesh. Nëse kjo do t’i besohet politikës shqiptare, duhet që në politikë të zgjidhen jo vetëm ata njerëz që e quajnë vetëm profesion politikën, por në radhë të parë, duke parë kushtet në të cilat populli ynë është, duhet ta mendojnë në radhë të parë mision. Më bëri përshtypje në një debat televiziv, Ministri i Punëve të Jashtme aktual, z. Ditmir Bushati, ku e ftuar ishte dhe ish – Ministrja e Integrimit shqiptar, z. Majlinda Bregu (e cila në vend që të jepte shpjegim, ligjëronte duke fajësuar qeverinë e re) tha që “ Në parlamentin Evropian, nuk kishte shkuar asnjë politikan shqiptar për të negociuar…” Vetëm kaq dhe të gjithë duhet të vëmë kujën, se kuptojmë llumërinë e politikës shqiptare gjithë këto vite, që na dolën veshtët duke dëgjuar për “rendjen drejt BE – së” dhe asnjë politikan, jo që nuk ka shkuar për të negociuar, por besoj as në ëndërr nuk e ka pasur ndonjëherë për ta bërë këtë veprim, se kur politika është vetëm profesion, apo dhuratë nga antishqiptarët e nuk është njëkohësisht mision për të zhvilluar vendin dhe mirëqenien e popullit, nuk ka se si të ndodhte ndryshe. Në një intervistë me Prof. Carrie Hooper, në përgjigje të pyetjes: “A mendon se kombi im do të bashkohet një ditë dhe do të përparojë si gjithë kombet tjera?”, ndër të tjera ajo shprehet: “Politikanët duhet të mendojnë për të mirën e kombit, jo vetëm për t’u pasuruar vetë. Duhet të pushojnë së fajësuarit të njeri – tjetrit dhe të bashkëpunojnë për të mirën e vendit. Duhet të gjenden më shumë mundësi për t’i punësuar të rinjtë kështu se nuk ikin nga vendi. Shqipëria po humb trurin e vet për shkak të emigrimit dhe kjo nuk do të ndihmojë në përparimin e vendit. Me gjithë vështirësitë, e di se një ditë Shqipëria do të zhvillohet dhe trojet shqiptare do të bashkohen. Kombi shqiptar ka një shpirt ngadhënjyes dhe gjithmonë ka mbijetuar gjatë historisë së vet.” Përpos fatkeqësisë kombëtare, për fatin e keq që na udhëheqin drejt një të ardhme imagjinare, ashtu si në socializëm “Drejt komunizmit” dhe tani “Drejt Bashkimit Evropian”, por që as nuk ekziston në mendjen dhe aspiratat e tyre, fatkeqësia më e madhe është se politika shqiptare e ka çmendur popullin me dogmat e komunizmit dhe poskomunizmit, apo më saktë fare, të antikombëtarëve shqiptarë, ku përveç zbatimit të urdhrave të tutorëve të tyre ndërkombëtarë, asgjë tjetër nuk u ka interesuar dhe populli ynë fisnik, sa vrapon në një krah, i duhet të kthehet të vrapojë në krahun tjetër dhe kjo do ishte gjysma e të keqes po të shkonin të gjithë njëherësh, por të ndarë në dysh, gjatë kthimeve të shpeshta, i është dashur të përplaset me gjysmën tjetër duke gjakosur vetveten.  Politika e ushqyer nga një dorë e padukshme, shfrytëzon popullin për të ushqyer veten, tutorin dhe langonjtë që lehin për të, siç janë gazetarët dhe shkrimtarët që dinë të lehin sipas melodisë së mësuar përmendësh nga punëdhënësit e tyre dhe e them me bindje, që e keqja e këtij vendi ka ardhur nga tellallët e politikave antikombëtare, të ushqyer si “ogiça”… Nëse politikanët janë mëkatarë, gazetarët, aq më shumë shkrimtarët, intelektualët, janë dyfish mëkatarë, sepse populli u beson siç i beson vetes, gji nga i cili ata kanë dalë. Këta e kanë bërë popullin të besojë, se përparimin e vendit, bashkimin e kombit, do na e sjellin ndërkombëtarët dhe populli pret “Babagjyshët” ndërkombëtarë të hapin thesin e të na e sjellin si dhuratë. Apo disa “koka” të mëdha si Kreshnik Spahiu, apo Koço Danaj, me Platformën e Bashkimit Kombëtar, apo Shpëtim Idrizi me Hagën për Çamërinë, apo… apo … ushqejnë popullin me lugë bosh, që ai të mos ketë fuqi të ecë rrugës së gjatë e të vështirë për zhvillim e përparim kombëtar, se të bashkosh kombin, do të thotë, të punojmë për rimëkëmbje dhe zhvillim, kufijtë janë të hapur dhe eksperienca kemi: Serbët me grumbuj dheu pushtuan veriun, po ne, shqiptarët nuk kemi nevojë për grumbuj dheu (kufijtë dihen), por për bashkim mendjesh e zemrash për të qenë bashkë në kërkesat e ligjshme të popullit tonë, që janë në përputhje me shumë marrëveshje ndërkombëtare për vetëvendosjen e popujve në bazë të drejtave e lirive të  njeriut.

Mosmarrëveshjet kurrë nuk kanë qenë në popull, por në ata që fatkeqësisht kanë udhëhequr popullin, se nuk janë marrë me drejtim drejt zhvillimit e bashkimit, por drejt forcimit të kolltukut të marrë borxh herë nga Serbia, herë nga Greqia, herë… dhe është e trishtueshme ta mendoj, por fjalët dhe mendimet e Prof. Dr. Isuf Luzajt, kur thotë se “Pas analfabetizmit, pas vobektësisë dhe mungesës së shëndetit, armiqtë e popullit shqiptarë, kanë qenë, janë sot dhe do të jenë në potencë, fqinjët tanë në këtë shkallë rreziku: Serbët, Grekët dhe Latinët.”, më dëshpërojnë se dëshirat e tyre të ethshme për të gllabëruar trojet tona, kanë bërë që kombi ynë ta futin disa herë në sallën ndërkombëtare të operacionit, jo për ta shëruar, por për eksperiment, se pas çdo operacioni ka dalë më i sëmurë se ç’ka qenë.

Nëse do kemi ndonjëherë politikë shqiptare, se deri tani në politikë është rreshtuar ajo pjesë e popullsisë jo fisnike, pra, ose kanë gjak të përzier, ose janë lidhur me fije tjera me hipokrizinë ndërkombëtare (tani shihet një dritë në horizont), këtë e shoh tek ardhja e qeverisë së re me tjetër vizion dhe tek disa politikanë që pa frikë po shprehin bashkimin tonë duke bashkëpunuar qeveritë shqiptare, se edhe deklarimet e ish – Ambasadori Britanik se “Nuk shoh arsye, që pas një kohe, pse të mos bashkohen Kosova dhe Shqipëria në një shtet të vetëm, nëse këtë e duan… “, janë “Si koshi pas të vjelave”, thotë populli ynë, por vetë qeveria duhet të negociojë me gjithë ndërkombëtarët për një konsultë serioze për të gjetur të sëmurin e vërtetë, ta futin në sallën e operacionit, t’i heqin “mishin e huaj” dhe secili në trojet e veta do jetë i qetë dhe me një miqësi të ndërsjellët e të sinqertë, ku çdo shqiptar ka të drejtë të punojë në Greqi e çdo grek në Shqipëri, çdo serb të punojë në Shqipëri e çdo shqiptar të punojë në Serbi, si njerëz që historikisht kanë pasur e kanë miqësi, deri në krushqi, por politika na ka bërë të shohim tek njëri – tjetri një xhelat. Kështu, Ballkani bie në paqe, Evropa bashkohet jo me diktat, as me marrëveshje dhe negociata, por me dashuri dhe mirëkuptim me gjithë popujt evropianë, marrëdhënie të ndërsjellët ekonomike, tregtare dhe kulturore – arsimore.

Nga Albert HABAZAJ*/ studiues

Shkurtore: Historia me racionalitetin e saj koherent dhe folklori me emocionin karakteristik e vlerësojnë meritueshëm aktin e madh të Pavarësisë. Me bulëzimin e Demokracisë, sidomos gjatë viteve 1995 -’97, pati një vërshim botimesh folklorike apo të ashtuquajtura folklorike, por që nuk e morën statusin e korpusit “Trashëgimi kulturor i popullit shqiptar” për të plotësuar tre vëllimet e serisë së “Epikës historike”. Cikli i këngëve historike, që ka të bëjë me përgatitjen e shpalljes së Pavarësisë, me të cilin përfundon periudha e këngëve të pushtimit osman, është jo shumë  pasur. Ka vlera njohëse, edukative e artistike; por mbi të gjitha, ngjizja e ndjenjës kombëtare, si dukuri e re që  lindi me Lidhjen e Prizrenit e kthjelloi më tej ndërgjegjësimin atdhetar- kombëtar. Njohja e kombit u bë si njohja e vatrës ndër shqiptarë. Shtëpia e vogël  e familjes në Kurvelesh, në Dibër, në Himarë, në Tepelenë, në Gramsh… u barazua me shtëpinë e madhe kombëtare; u bë dëshirë e kërkesë e secilit njohja e kombit- këtë na tregon kënga. Veçse, edhe për këngët epike të Pavarësisë bazë është kriteri kronologjik dhe ato, “duke patur si mision kryesor pasqyrimin emocional të ngjarjeve të ndodhura realisht, kanë përmbajtje të angazhuar historike”(Dibra) 1), duke iu përgjigjur flakë për flakë ngjarjes madhore të Pavarësisë dhe rolit të saj vendimtar për jetën shqiptare. Në këtë kumtesë do të trajtojmë pikërisht ravën folklorike të çelur nga Qemal Haxhihasani e Zihni Sako, qysh më 1956 me  “Këngë popullore historike”.  Mendojmë se ravijëzimi kronologjik na çon në gjurmët e arketipit dhe se krijimet foklorike, parë nga ne në konteks, jetojnë e qarkullojnë vetëm brenda atij komuniteti të caktuar që i pëlqen, që i dëshiron natyrshëm, jo teatrisht, nëpër skena folklorizante.

Hyrje në rrafshin krahasimtar: histori – epikë historike

Pavarësia e kombit shqiptar është tempulli ku shqiptarët i falen Flamurit dhe Plakut të Bardhë, që së bashku me Bacën Isë, me Luigj Gurakuqin, me Rasih Dinon (nga treva e Çamërisë), me tërë ata burra të lartë e me fisnike si Marigo Posio e trimëreshat e tjera shqiptare, i zbardhën faqen Atdheut tonë të lashtë, larë me diell, qëlluar me furtunë. “Luftrat ballkanike do ta përshkonin rajonin si një nëmë biblike”(Salleo) 9) Nga literatura historiografike mësojmë se ai fillimshekull i XX qe i stuhishëm, se në atë kohë lëvizja kombëtare për liri shtrihej anë e kand Shqipërisë, se ishin mbledhur shqiptarët e Rumanisë të kryesuar prej Ismail Qemalit e vendosën “mprojtjen e të drejtavet kombtare e shpëtimin e Atdheut prej lakmimeve sllave e greke, dhe në Vlonë me 28 Nanduer 1912 i u gjegj mbledhja e përgjithëshme e përfaqsivet të të gjitha visevet shqiptare qi shpalli mvehtësín e Kombit. Kronisti i asaj dite historike, kështu shkruen: Më 3 ½ hapet mbledhja… Në krye të sofrës rrin Ismail Qemali…Afër tij âsht Don Kaçorri… Aty pranë gjindet edhe Luigj Gurakuqi, i cili, në ketë çashtje âsht, me të vertetë dora e djathtë e Plakut” (Kamsi) 5)

Pavarësia mbart sakrificat e shumë brezave, duke u kthyer në një vepër popullore, në themelet e së cilës kishte vënë gurë gjithë Shqipëria. Akti historik për shpalljen e Pavarësisë pati qëllim shpëtimin e vendit nga copëtimi i huaj, ruajtjen e tërësisë tokësore dhe fatin e kombit (FESH, 2009:2560) 4), por  shteti i ri shqiptar, në vijimësi, pati një sërë problemesh e vështirësish, “për ngjarje të ndryshme, akte uzurpimi të tokave shqiptare nga fuqitë ndërluftuese të kohës, si austrohungarezët, francezët e italianët, bukur na e sjellin një situatë të tillë edhe vargje popullore të shkëputura nga një tekst kënge i kohës: “Shqipëri, o shkëmb e gur,/ Vrite, prite për Flamur,/ Bota hiq e ti-në vur”. Këngët e kësaj periudhe të re historike për Shqipërinë dhe për shqiptarët bashkëudhëtojnë përgjithësisht me vetë historinë, brenda specifikës së folklorit, që në tërësinë e vet nuk është fotografim i realitetit, por pasqyrim artistik” (Xhagolli) 11) i asaj ngjarjeje reale, me personazhe konkretë, zhvilluar në kohë të caktuar dhe në hapësirë përkatëse.

Në gjurmë të botimeve të para folklorike

Nga botimet më të vjetra folklorike, Qemal Haxhihasani e Zihni Zako, më vitin 1956 na japin tri këngë, që janë nga lulet e para të ciklit të periudhës së Pavarësisë. E para, regjistruar në Kabash-Gramsh, me 9 vargje të ngjeshura, lakonike, të thjeshta por domethënëse, na vjen me këtë variant: “Medet, shokë, na mori malli,/ Ku gjindet Smail Qemali?/ Në Paris, brend te krali,/ hyn e del si zog sorkadhi:/” Shqipërinë dua t’ma ndani,/ Kanë zbritë komitat nga mali,”/ “ Fol, o Smail Be me gojë!/ Merre Flamurin në dorë,/ Ngule në Sazan e Vlorë.” (Këngë popullore historike, 1956:248) 6). Një tjetër këngë simbolike e Pavarësisë, shumë e përhapur dhe në treva të tjera, që qarkullon me variantet e komuniteteve përkatëse, edhe në Himarë, në Vranisht, në Tërbaç, në Dukat, më gjerë në Labërinë e Gjirokastrës, Tepelenës, në Mallakastër e më tutje hapësirave polifonike, herë si këngë, herë si valle, diku duke shtuar një varg apo duke hequr një tjetër, por gjithsesi thotë artistikisht bukur profilin historik të Uratës së Flamurit Kombëtar, e regjistruar në Radhimë-Vlorë: “O Qemal kur të përzunë,/ Kur desh të të zij’ Turqia/ Dhe një çikë prá të zunë;/ Erdh e të mori gjemia,/ Brënda në Paris të shpunë,/ Atje ku ish katimia./ Seç u ngrit krali në gjunjë,/ Mbretëresha dhe e bia./”Cili je ti, more burrë,/ Që kërkon vulat e mia?”/ “Unë jam Smail Qemali,/ Prapa më vjen historia.”/ Të shtatë vulat ja dhanë,/ Po do mos dojë Turqia./ “ Do dojë, se s’është punë,/ Është e jona Shqipëria!/ Sazan e Karaburun/ Janë vatanet e mia,/ Nëpër mes i ndan një lumë,/ Nga juga është Greqia”. (Këngë popullore historike, 1956:248)  6.1) Në 20 vargje memoria sociale e popullit na sjell një epos të tërë, me  hartën e duhur gjeografike, në konteks, me udhëtimin historik, atlasin moral dhe etnopsikologjik të një kombi dhe nga ku kuptojmë sesi një njeri me emër të përveçëm shndërrohet, nga bëmat e tij, në një idhull, në një shenjt, në një Emër të Përgjithshëm, me të cilin kuptohen gjithë shqiptarët, sepse ai bëhet simbol i shqiptarit të lirë, të pavarur e demokrat në ballafaqimet ndërkombëtare, në mejdanet diplomatike për civilitetin e vendit të të parëve të tij.

Me 10 vargje na vjen kënga e regjistruar në Kuç- Kurvelesh: “Më njëzet e tet’ nëntorë/ Më këmbë u ngre Shqipëria;/ Smail Qemali në Vlorë,/ Me gjithë shokët e tia,/ Çi tha popullit me gojë: “Posht’ o shokë, robëria! Evropa le ta dëgjojnë:/ Nuk ka vënt këtu Turqia!/ Ja të vdesim, ja të rrojmë,/ Është e jona Shqipëria! ”. (Këngë popullore historike, 1956:249) 6.2 )  Kënga flet vetë; ajo bëhet zëdhënëse e historisë, kronikë e ngjarjes sipas mendësisë popullore, i cili derdh artin e shpirtit të tij nëpërmjet këngës. Më 28 nëntor Shqipëria u bë shtet i pavarur. Kryengritjet dhe gjaku i derdhur për pesë shekuj me radhë sollën frytin e dëshiruar: Populli shqiptar theu prangat e robërisë dhe fitoi pavarësinë e tij kombëtare duke u njohur si shtet më vehte. “Ku ngrihet Flamuri, ngrihet Kombi! Kur rrëzohet Flamuri, rrëzohet Kombi” (Luarasi) 7)

Krijimet folklorike të Selim Hasanit, nw vijim kronologjik të botimeve, që kanë lënë gjurmë në formimin atdhetar të komunitetit dhe në zbukurimin e botës ndjesore, duke i përmirësuar njerëzit jo vetëm estetikisht, i boton më 1966 Instituti i Folklorit, ku krahas kontributit të prof. Zihni Sakos e Arsen Mustaqit, është e tejdukshme puna e “profesorit të pashpallur”, të bardhit Qemal Haxhihasani, që “në fushën e botimeve të folklorit shqiptar është më i shquari” (Xhagolli) 12). Ja si këndon xha Selimi i Brate, në shtratin e folklorit tradicional të krahinës së tij. Tre këngë të botuara, marrë nga hejbeja me këngë labe e xha Selimit  po i citoj, sipas kërkesave fonetike, edhe për kujtim e mirënjohje ndaj folklorit të tij sinkretik: Kënga e parë- me 16 vargje:” Më dymbëdhiet’ senè/ flamuri në Vlor’ u ngre,/ me zhëgabë Skënderbe./Pesëqint vjetë ku qe?/- I kishnë vënë perdè./(e kishin lënë në errësirë)-Kush e qirti shiqarè?/ – Ai plaku halleve./ patërjoti Smail Be;/ me gazeta nënë dhe,/me shokë nja dy a tre./ Mëretit vajte i the? Dua sha përmi ylqe,/ do të hap një mod’ të re;/ do vë lule një bahçe!- unë të sho’ se ç’mëndje ke,/ po, sa të mund, do të çkre”. Xha Selimi është lindur rreth vitit 1886 në një familje të varfër, kështu që mund të justifikohen turqizmat në vargjet e kënduara apo të hequra valle aty për aty nga ai, si t’i vinte situata, ç’i kërkonin e ç’ pëlqenin njerëzit që e rrethonin në atë kohë në lagje, në mëhallë, në fshat, në miqësi, në luftë.  Kënga e dytë është me 19 vargje: “Smail Beu i varfëri/ s’desh çifliqe, pasuri,/gjezdis me libra në gji,/lufton kundraj me Turqi:/- Ku jam, se dua të di,/shqipëtar a turçelli?/ E dua, se kam të drejtë,/ nga Parizi pse më çkretë?-/ Gjezdisi det e steretë/ me ca libra të mëshetë,/ nga Skënderbeu kish gjetë./ Nëntëqintedymbëdhjetë/ flamurë në Vlor’ e ngretë./ Foli Smail Beu vetë:/-Ka qën’ i bllokuar gjetkë,/ ky është flamuri ynë!/ bëjnë ca sikur s’e njinë/ Esat Pasha me Myftinë,/ Kosovën në bot’ e shinë.-  Më tej, vetëm me 10 vargje, përsëri xha Selimi këndon, duke i mëshuar dëshirës madhore të Plakut të Bardhë: përparimin e shqiptarëve nëpërmjet mësimit të gjuhës shqipe, me shkollim e diturim për ta bërë Shqipërinë “ lule mes shoqeve: “Shqipëri, lule burbuqe,/ ke qënë në mes të ujqe,/ në mbëretërinë turke,/ pesëqint e ca vjet mbushe,/ tinë shqip e ata turçe./ Qysh u ndave, u çkëpute?/ Kërkon Qemali hudute./ Libra, propagandë fute,/ nëpër shkolla, nëpër burqe,/ qirte Flamurin në dukje”. (Rapsodë popullorë. Selim Hasani: 1966) 8 )

 Ciklin e këngëve të të periudhës së shtetit të pavarur shqiptar e pasuron më tej botimi “Epika Historike, vëllimi 3”, realizuar nga Akademia e Shkencave, Instituti i Kulturës Popullore, Tiranë. Vepra e Ismail Qemalit për bashkimin një nga një të viseve të ndryshme të vendit regjistrohet dhe jepet në 13 këngë të tjera, të sistemuara sipas kriterit kronologjik. Shpallja e Pavarësisë, figura të veçanta si Ismail Qemali e Isa Boletini kanë prirjen të këndohen në përmasa gjithëkombëtare dhe fillojnë të futen me një perspektivë gjithmonë e më të gjerë në fondet poetike gjithëkombëtare, për shkak të peshës specifike të ngjarjes dhe gjesteve të heronjve, për rolin e veçantë në forcimin e ndërgjegjes kombëtare popullore etj., të cilat natyrshëm rrisin dhe potencialin artistik të këtyre krijimeve folklorike të karakterit epik. Kronika poetike e ngjarjes ja si vjen në një variant të Smokthinës –Vlorë: “Shqipëri, moj, shkëmb e gurë,/ Shqipëri, moj, Shqipëri! (përsëritet pas çdo vargu)/ Vrite, prite për flamur,/ Bota hiq e tinë vur,/ Evropa lësho e zur!” vetëm në 5 vargje shprehet vendosmëria e popullit tonë në luftrat shekullore për çlirimin e tij kombëtar. Ja si i këndohet nga treva e Dukatit Simbolit tonë: “O Flamur i Shqipërisë,/ O Flamuri kuq e zi,/ Rrugës tënde legjendare,/ Seç shkrove një histori./ Pesë shekuj ti qëndrove/ I fshehur brenda në gji,/ Të ngriti Smail Qemali,/ Bashkë me shokët e tij. Me Shpalljen e Pavarësisë mbyllet epoka e sundimit të huaj, epoka e errësirrës mesjetare dhe e robërisë së urryer, me kurorëzimin e luftës heroike të të parëve tanë, me shkëlqimin legjendar të Gjergj Kastriot- Skënderbeut, me “treqind kryengritje në katërqind vjet” për liri e pavarësi. Mozaiku i këngës zbukurohet me një variant nga Bregdeti, pikërisht nga Qeparoi i kapedanëve: U ngre Flamuri në Vlorë,/ Fol, Ismail Vlora, folë!/ Gjithë Evropa ta dëgjojë,/ Se shqiptarët u mbëlodhë,/ Karar dhanë në një gojë,/ Që më vete të qëndrojnë,/ Gjithë ç’janë shqipëtarë,/Jan’ vëllezër të pandarë,/ Siç ishin me Skënderbenë,/ Kur e tundën gjithë dhenë. Me një gdhendje  mjeshtërore na e sjell portetin e Plakut të Flamurit kënga e Tërbaçit: “Ç’të them për Smail Qemalë,/ Trimin me shokët e rrallë,/ si mali me bor’ të bardhë,/ në at’ luftën me Ballkan,/ bashkë me shokët asllan’,/ E ndau Shqipen mënjanë./ O Malo ballëkurorë,/ të mbeti shkaba në dorë,/ Që kur e ngrite në Vlorë./ O Malo, o diplomat,/ Shkrove histori të artë!” Pa shumë  shkollë ishin krijuesit popullorë në atë kohë kur ka lindur e është përhapur kënga, por intuita, zgjuarsia popullore diti  t’i nuhasë zhvillimet e kohës dhe personazhet historikë, t’i përpunonte shpejtësisht në “laborator” dhe ta qepte këngën në vend, e cila ngjitej e qarkullonte, se pëlqehej. Ja një tjetër këngë nga Vërmiku: “Smail Qemali me halle,/ O Smail, o trim,/ Trim, o more trim (v.2-3 përsëriten pas çdo vargu si refren)./ Bëre punën më të madhe,/ Me flamurin kuqe alle,/ Që ngrite male më male,/ Shqipërinë na e ngjalle”. Nga Velça-Vlorë na vjen ky variant që pëlqehet dhe në trevat përqark: “Tundu, tundu, o Flamur,/ Marshalla, ç’lëshoke nur, /Përmbi shkëmb e përmbi gur! /Smaili të vuri vulë! /Aferim, o Smail Be,/ Evropës rrotull i rè,/ Flamurin në Vlor’ ngulè/ Smail Be, o diplomat/ Na e ngrite kokën lart!” Një njësi folklorike shumë interesante na e dhuron treva e Dibrës: “ Nëpër fusha, nëpër male,/ Vrapon poplli tuj kcye valle;/ Nalt e ngritëm njat Flamur,/ Mi çdo shkam e mi çdo gur;/ Njat Flamur me shqipe mali,/ Na e kish çu Smail Qemali./ Kur Flamurin nalt e ngritëm/ Krisën pushkët, të gjith’ britën:/ Rroft’ Flamuri, rroft’ Shqipnia,/ Anekan sod shndrit Liria! Bën aluzion kjo këngë për vendimin e Kuvendit Kombëtar për Shpalljen e Pavarësisë (28 nëntor 1912). I. Qemali si kryetar i Kuvendit Kombëtar, shpalljen  e pavarësisë ua njoftoi gjithë krahinave të atdheut. Kjo këngë shpreh edhe entuziazmin e përgjithshëm me të cilin e priti populli i Dibrës, vendimin e Shpalljes së Pavarësisë Kombëtare. Mund të kumtonin shumë se këngët e popullit për Pavarësinë rrjedhin si lumë, por dëshirojmë ta finalizojmë me një këngë të veçantë nga Vranishti i Vlorës, mbledhur e regjistruar në vitin 1960. Kënga është ngritur nga Qerim Tartari (dhe këtë e kemi verifikuar nga tre burime) më 1913, kur Konferenca e  Ambasadorëve, duke caktuar kufijtë e Atdheut tonë padrejtësisht, la jashtë tyre Kosovën : “Ç’ësht’këjo që na ka ngjarë/ Nënë Shqipëri? (përsëritet pas çdo vargu)/ Dhe malet në hall kan’rarë,/ Se u prem’ e se u vramë,/ Për liri, për trojet tanë./ Të mëdhenjt’ (e ka fjalën për Fuqitë e Mëdha) paçin belanë,/ Që e trazuan dynjanë,/ Mëmëdhen’ më dysh na ndanë,/ Kosovën jasht’ na e lanë./ Po ne jemi shqipëtarë,/ Nga një nënë e nga një babë./ Kemi një Flamur e Shkabë,/ Jemi betuar ta mbamë!” (Epika historike, 3:1990) 2)

PËRFUNDIME

Qëllimi kryesor i kësaj kumtese ishte të nxirrte në pah botimet serioze nga krijimi folklorik për Pavarësinë e Shqipërisë, që daton më herët, që ka një vendlindje e një datëlindje si fillesë krijuese individuale (apo dhe kur lundron nëpër anonimat), sepse plotëson kriteret e sigurimit të statusit që ka folklori si një lloj i veçantë e specifik artistik; që  shndërrohet në krijimtari folklorike, sepse ka hyrë në qarkullimin folklorik të bashkësive të caktuara, të cilat dhe i cituam.

Njohja me këto fillesa folklorike të botuara mendojmë se përbën një tregues të mirë për të ditur se kush janë vërtetësisht botimet emblematike nga institucioni kompetent për Pavarësinë në peridhën e parë të mundshme kohore, që kemi gjetur nga veprimtaria botuese e institutit tonë.

Edhe pse janë këngë të epikës historike, nga kërkimet dhe vëzhgimet e bëra në terren, kemi vërejtur se ato bëjnë jetë aktive (kuptohet që nuk mund të jenë sot në krye të listimit të këngëve) natyrshëm, se pëlqehen e qarkullojnë, sidomos në Vlorë, ku u realizua dhe vepra e madhe kombëtare, apo në krahinën etnografike të Labërisë, ku kemi bërë ekspedita vetiake e studime.

REKOMANDIME

Stihia e botimeve folklorizante na kushtëzon që të qartësojmë veten së pari, miqtë studiues e komunitetin që këngët e atdheut janë ilaç dhe shërim, siç thotë Mjeshtri i Madh Lefter Çipa për këtë fakt: Këto janë botimet e para të mundshme, që gjetëm deri më sot dhe po i evidentojmë. Janë të besueshme si të tilla, sepse librat e botuar shënojnë vendin e vitin e botimit, folkloristët që janë marrë me përgatitjen për botim dhe botimin e njësive foklorike në libër, sipas kritereve përkatëse shkencore, si dhe institucionin që i ka miratuar këto botime. Ky fakt është i verifikueshëm me paraqitjen konkrete të librave që cituam më lart dhe mbyll shtegun e abuzimeve të botimeve pirateske dhe pamundësisht të verifikueshme, që, si rrjedhojë e “folkorit totalitar” (THIESE) 10), thatësira vargëzuese “kërryer” në vitin 1989, psh., na i paraqesin sikur janë botuar më 1923.

Këngë të tjera shumë të bukura për “Plakun e Pavdekshëm të Pavarësisë Shqipëtare” (Fetiu) 3) janë krijuar në rrjedhat e kohës dhe janë botuar nëpër almanakë folklorikë etj.; po ashu janë botuar më vonë edhe studime e monografi, por objekt i kësaj kumtese ishin  vetëm fillimet e këtyre botimeve folkorike.

Gjithashtu, kjo temë në të ardhmen mund të përfshihet në një studim më të gjerë, më gjithëpërfshirës, me shtrirje gjeografike në  gjithë trevat ndërshqiptare, me më shumë gjetje origjinale, larg sforcimeve e deformimeve folklorizante, të cilat vdesin akoma palindur.

BIBLIOGRAFIA

1-DIBRA, Miaser: Metafora në këngët popullore shqiptare; Tiranë: Akademia e Shencave, 2007, f.266

2- EPIKA HISTORIKE, 3; Përg. nga Qemal Haxhihasani dhe Miranda Dule (Botim i Akademisë së Shkencave të RPSSH, Instituti i Kulturës Popullore), Tiranë, 1990, f. 33-46

3- FETIU, Sadri: Folkloristikë; Prishtinë: Instituti Albanologjik, 2009, f.63

4- FJALOR ENCIKLOPEDIK SHQIPTAR: Tiranë; Akademia e Shkencave e Shqipërisë, 2009, f.2560

5- KAMSI, Gjon (“Ora e Maleve”, vj.1, nr.32, me 10 Nanduer 1923); shih: Shkrimtarët Shqiptarë, pjesa II. Prej Lidhjes së Prizrenit deri më sot. Punue nën kujdesin e Ernest Koliqit nga Karl Gurakuqi: Tiranë: Gurakuqi, 1941-xix, f.261-262

6, 6.1, 6.2- KËNGË POPULLORE HISTORIKE, zgjedhur e pajisur me shënime nga Qemal Haxhihasani nën kujdesin e Zihni Sakos. Tiranë, Instituti i Shkencave, 1956, f.248-249

7- LUARASI, Skënder: Fjala shqipe; Tiranë, Naim Frashëri, 1961, f.55

8- RAPSODË POPULLORË. SELIM HASANI; Tiranë: Instituti i Folklorit, 1966, f.11-12

9- SALLEO, Ferdinando: Shqipëria: gjashtë muaj mbretëri; Përkth. Virgjil Muçi; Tiranë: Shtëpia e Librit dhe e Komunikimit, 2001, f.40

10- THIESSE, Anne- Marie: Krijimi i identiteteve  kombëtare: Europa e shekujve XVIII-XX: Përkth. nga frëngjishja Etleva Shiroka; pejë: Dukagjini, 2004, f.332

11- XHAGOLLI, Agron: Etnologjia dhe folklori shqiptar; Vlorë: Triptik, 2007, f.247

12- XHAGOLLI, Agron: Përkushtimi ndaj botimit të vlerave folklorike; shih: Qemal Haxhihasani folklorist dhe mësues i rrallë (përmbledhje artikujsh të kolegëve) [Tiranë]; [2010], f.141

*) Master Shkencor për Etnologji dhe Folklor,

 Qendra e Studimeve Albanologjike, Tiranë.

Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”,

Universiteti i “Ismail Qemali”, Vlorë, Albania.

Nga Hamza HATIKA

Festat e fundvitit në morinë e lajmeve u bombarduan edhe me përgojimin e përvitshëm të emigrantëve. Por këtë herë ata ishin fajtorë sipas “komentuesve apo konstatuesve” se prej vitesh nuk po sjellin më para mjaftueshëm, madje janë bërë edhe kurrnacë e janë kufizuar  në shpenzimet e tyre duke rënë kështu dukshëm remitancat”. Madje copy paste,online apo me sms/të, dita-ditës raportojnë njoftimet e policisë kufitare për hyrje daljet dhe sesa makina me emigrantë lëvizin në dogana, por këto i bën të mundur sistemi TIMS jo puna e gazetareve…Një kronikë proteste se përse pala greke gjithmonë është me 2-3, apo 4 sportele dimër e verë duke i torturuar emigrantët, madje një grua humbi edhe jetën nga radhët kilometrike, Ajo nuk përmendet më… ?! U vra një 15 vjeçar në 5-Dhjetor të 2008 në Athinë  dhe i vunë zjarrin, po Ne… ?!

Heshtim..

Pse jo edhe një kronikë e vetme sesi ata e festuan mes families, apo edhe se çfarë ata mendojnë pas 23-vitesh emigrim, nuk u pa…?! A thua po i akuzojmë pothuaj 33% të kombit  si shkatarët  e krizës që po troket frikshëm pas buxhetit si edhe taksimit progresiv që efektin e parë  e dha tek  paketat e cigareve, karburantet …Shqiptarët emigrantë, shumë prej tyre  u nisën madje edhe pa Pasaportë në xhep, duke prezantuar sinqerisht edhe fytyrën e ish-regjimit më të çmendur komunist, pa folur për viktimat e detit dhe të  tokës, ku mbi 1500 prej tyre fatkeqësisht kanë humbur jetën dhe nuk kanë akoma një varr që nëna e babai ti qajë, apo një tufë me lule të afërmit t’ua dërgojnë. Vetëm para pak  vitesh shumë pak janë janë nisur si punonjës sezonalë me kontrata nga shteti Amë. Rezultatet impresive të studentëve tanë në perëndim, mbi 28 mijë, apo  edhe duart e arta të emigrantëve, mbi 1.1 milionë vetëm në BE, kanë  lënë gjurmë si edhe po shkruajnë dita-ditës histori suksesi kudo ku ata studiojnë dhe  punojnë. Megjithatë, për masmedian dhe shtetin tonë indiferent ndaj sakrificës për mbijetesë së mbi  33% të gjeneratës  më të re dhe më aktive nuk përbëjnë aspak lajm pozitiv-optimist… ?! Italia raporton se pas Kinezëve dhe Marokenëve janë shqiptarët ata të cilët kanë hapur më shumë biznese ndër emigrantët, edhe Greqia raporton shifra primare si për hapje biznesi, ashtu edhe për depozitat në bankat e saj, mbi 3 miliardë Euro. Pra,  emigrantët tanë i kanë treguar  botës dhe perëndimit se individi shqiptar nën  ligjet strikte të Tyre,  mbetet ndër të parët  dhe aspak inferiorë ndaj konkurencës së egër kapitaliste. Sipas  raportit më të fundit të TIA-S, renditemi në vendin e 116 së bashku me Nepalin dhe Vietnamin, madje duke zbritur 8 vende më poshtë. Ajo që më shqetëson është se: përse masmedia nuk u fokusua tek raporti më i  fundit ku shqiptarët renditen edhe si populli më dembel në Europë dhe se dita e jonë e punës është vetëm  3 orë e dhjetë minuta?! Madje për lokale kemi rekordin Botëror, 1 për 160 banorë, pa llogaritur sa janë të paliçensuar, pra  Ne, mbetemi vetëm, dembelët, kafexhinjtë-duhaxhinjtë dhe llafazanët e mileniumit. Ndofta ishin fajtorë po vetë këta emigrantë, të larguar, malluar e të dhimbsur ndaj varfërisë që ata do të dërgonin, rroba, ushqime, e të holla pa faturë e kursimet në familien e tyre të dashur. Dhe tani që kriza u ka trokitur prej 5-6 vitesh e ku shumë prej tyre  janë bërë tashmë familiar, të mbeturit dembelë, NE, ankohemi pse na ikën lekët e qylit, por për emigrantët ato janë lekët e gjakut dhe të sakrificës inekstremis për t’i sjellë në atdhe me aq mund për dy dekada tranzicion. Studimet nuk po duken aspak optimiste sesi do të jetë e ardhmja jonë, madje edhe pas analizës së prestigjiozes, “  The Economist “ e cila parashikon trazira për 2014 me rritjen  e pa dëgjuar më parë kund në botë të borxhit me 12% për vetëm tre muaj, kjo habit analistët e ekonmisë botërore.. Ndryshimi i taksimit nga ajo e sheshtë me 10%, në atë progresive duket se minimizon investimet e huaja direkte,  çelës amortizator ky për të shuar edhe oreksin e opozitës që ballafaqon premtimet utopike dhe buxhetin me borxhin në rritje. Pasojat negative po duken brenda javës  edhe më tutje në tre mujorin e parë ku qytetarët do të paguajnë ”taksat e ulura” të premtuara gjatë fushatës. Turp dhe dënim apo pse jo edhe precedent i rrezikshëm mbetet akti terrorrist me tritol dhe parrullat  në shtyllat e tensionit të lartë, duke çuar edhe më lart acarimin social se kjo kohë është mëse e mbrapshtë me psikologjinë e gjobave, tritolit dhe skenë krimi, ndal policia. Ato vetëm sa do të ngrejnë edhe më tensionin në shoqërinë e brishtë që reflokton lodhje dhe pasiguri morali qytetar. Për politikën, shtetarët dhe masmedian po mbetemi kavie të papërpunuara ndaj realitet tragjik-komik, kur në fakt na ka takuar të jetojmë të parët, por jemi të fundit ekonomikisht si komb, akoma pazgjidhur të drejtat minimale si qytetarë Europiane. Refuzimi i statusit kandidat ishte një shuplakë tjetër e fortë për festat e fundvitit, që më parë sesa Europa të na e jepte atë legalisht, dita-ditës vetes dhe kombit ja kemi dhënë ne më parë me aperturat e dhunës dhe krimit apo korrupsonit shtetar në  masmedian surealiste. Emigrantët janë bërë Europianë, por pjesa tjetër këtu, ka mbetur si fshesa pa bisht, dhe  BISHTIN,  ATA na e heqin dhe na e përdorin sa herë Ju  duhet për të fshirë pluhurin e harresës. Ne, refuzimin e kemi firmosur  mbi  këto tavolina tymi dhe alkoli ku dimë të bëjmë perfekt vetëm avokatin, akuzusin, gjykatësin, por asnjëherë  të pranojmë edhe fajtorin, por ai vetëm emigranti që nuk sjell më para nuk mundet të jetë kurrë fajtori. Fajtori, Ai do të mbetet gjithmonë në ajrin e vetëndotur si një re e zezë mbi kokat tona duke zbritur më pas si smogu dhe nikotina që po na zë sytë lokaleve mëngjesin e zymtë me gazetat dhe lajmet e kronikës së zezë,  krenari se kush e kapi atë i pari. Buxheti i shtetit u quajt më i madhi, por atij ja kalon Hashash-Lazarati. Opozita akuzon me ligje dhe fakte se,  Drejtori i Përgjithshëm i policisë i emëruar jashtë standarteve të ligjit mbi karrierën e policisë kërkon konsensus politik për të ndërhyrë dhe çliruar fshatin rebel, Lazaratin, harrojnë se për 8-vjet ata mbollën-korrën dhe shitën të qetë…?! Pra, nga dy legjislatura si e majta ashtu edhe e djathta paskan  marë hashash-haraçin dhe paskan mbyllur sytë e tyre, por ja kanë  hapur ato Europës se, me shqiptarët nuk behet shtet dhe ku pushteti të jetë i ndarë nga pushteti?! Turp, raportohet se 4.5 miliardë Euro kushton një fshat dhe masmedia harron se perëndimi lexon, shikon dhe dëgjon tragjikomedinë live në Parlament dhe emisionet televizive me akauzat e replikat pa fund ku i humburi është pikërisht, AI, sovrani që edhe i ka votuar. Ndërsa emigrantët kur nisen për në punë ose gjatë saj, ndihen inferiorë dhe të turpëruar kur shteti i tyre që i përzuri rrugëve pa adresë dhe identitet, tash jua bën ditën si një natë morti e mëse të lodhshme moralisht atje larg në perëndimin të malluar për folenë e mëmëdheun e braktisur vetëm fizikisht.

Nga Prof. Dr. Hulusi Hako

1.Prezantimi i temës.. Një ditë që do të vihet dorë në Kushtetutë, mendojmë se ia vlen për t`u thelluar edhe në statusin që kanë gëzuar deri më sot Faltoret. Feve dhe tufës së zotave iluzorë, si bosht i tyre, tradicionalisht, i janë druajtur t`i “lëndojnë”, i kanë mbajtur si temë tabu, për më tetpër, ua kanë siguruar pozitën, sipas vullnetet politike zyrtare, ku spikasin edhe lëshimet e bonuset më marramendëse. Vetë Evropa, pasi kaloi disa shekuj nën normën e politizimit të fesë dhe shenjtërimit të politikës; pasi përcolli kohërat kur Feja e bënte vetë ligjin në mënyrë absolute; kur përfytyrimi i botës jashtë lidhjes së saj me zotin ishte i pakuptimtë dhe nuk ekzistonte fare fjala “Ateizëm”, erdhi në Rilindjen e vet, e cila e zhveshi atë nga një serë atributesh madhore që i kishin sajuar e mveshur shekujt e mëparshëm, abrogoi statusin politik të privilegjuar, grisi perden që kish gëzuar për hatër të një zoti iluzor-inekzistent, të mveshur me madhështi të kurdisur, të imponuar me një autoritet të fryer ( sidomos, me kërcënimet verbale të ndëshkimeve “hyjnore” më të fandaksura); e bëri atë thjesht objekt sanksionesh e kufizimesh ligjore. Mandej, pas asaj Rilindjeje, ajo u rehabilitua dhe penetroi nëpër disa ligje e kushtetuta, u trajtua përsëri si beniaminë e llasticë e politikës. Njerëzimi, në këtë pike, pjesërisht nuk është pjekur, (islamizmi në botën arabe jeton mesjeten e krishterimit), në pjesën tjetër ka devijuar nga program politik, illuminist e thellësisht emancipues i asaj Rilindjeje, e ka deformuar frymën e saj. Faltoret kanë livadhisur nëpër zigzaket e politikës. Trajtimi kushtues i këtij zëri, përgjithësisht, i sanksionuar tradicionalisht,është bazuar në simbiozën Politikë-Fe dhe sot mbart remineshenca të theksuara të kësaj simbioze, që mund dhe duhen kapërxyer. Njerëzimi nuk ka ndonjë kontratë të përjetshme me Faltoret, sepse fryma dhe roli i tyre i bën dukuri historike, kalimtare.  Shteti konsekuent demokratik, i shpallur dhe laik, nuk ka shkas e motive të shendosha të shfaq më preokupacione të posaçme; për më tepër, të kalojë, nga vënie kushtesh Kishës, siç veproi Rilindja evropiane, në krijim kushtesh favorizuese. Ato kushte mbeten paralajmërimi parimor se feja s`e ka të gjatë.Edhe pse një pjesë e madhe e njerëzve, me “të besuarit në zot” ngushëllohet, ndjehet e qetë, jeton e vdes më lehtë, kjo  nuk është argument, nuk e justifikon shtetin që, për hater të fesë, të sakrifikojë iluminizmin dhe shumëçka tjetër, të sakrifikohet sot shkenca, sikur ajo të ketë mbetur “shërbyese e fesë”, e shpallur me eufemizëm si “mike e saj”!. Në këtë kontekst, një çelës i vendosjes së normalitetit është që, kryefjalë e denjë për çdo Kushtetutë demokatike të bëhet, jo më Feja, por “liria e ndërgjegjes dhe mendimit”, jo pjesa, po e tëra; të hiqet  nga glorifikimi e përkedhelitë, siç vërehet tek ne e nëpër botë. Vokacioni i politikës është të shtyjë përpara shoqërinë e jo të shfaq zyrtarisht e publikisht debolesa obskurantiste, të ravijëzojë kushte e prremisa të zhbërjes së fesë demokratikisht e jo ta integrojë atë. Në të njëjtën mënyrë arsyetimi, pohojmë se, edhe “ateizmi”, parimisht, nuk ka pse të veçohet e të përmendet si kryefjalë, siç ndodhi me Kushtetutën tonë të vitit 1976. Si feja, ashtu dhe ateizmi, vetëm me autoritetin dhe forcën e ligjit nuk mund të imponohen. Posaçërisht për fenë, për të cilën politika ka marrë kot, duhen theksuar disa parime e kritetere.

2. Parimet themelore nga duhet të udhëhiqet shteti në konceptimin kushtetues të këtij zëri. Në duam të jemi korekt: Së pari, shteti të mos bazohet në  pretendimet e feve si vërtet  “qiellore”, “hyjnore”, “të shenjta”, që kanë kushtëzuar teokracinë, por të qaset ndaj tyre si ndaj një bashkësie ithtarësh të veçantë, që jeta u ka futur në shpirti disa dogma; me disa pretendime që janë çështje të brendshme të këtyre bashkësive, kurse shtetit i takon të respektojë me rigorozitet laicitetin e vet e jo të verbohet nga fasadat e të mallëngjehet duke i bërë hosanna “të plotfuqishmit” imagjinar, dzke u dorëzuar. Të dashuruarit me vetveten, apo, sipas termit Frojdit, “Narcizmi fetar”  i miliona ithtarëve të një feje, që deklarojnë se vetëm ata e njohin të vërtetën, se feja e tyre është e vetmja rrugë e shpëtimit, nuk duhet katapultuar në “narcizëm shtetëror”. Së dyti, demokracisë, që ka përqafuar shkencën, i duhet t`i konsiderojë besimet si dukuri tranzitore, qoftë ky tranzit edhe gjatë një epokë disashekullore; të mos familjarizohet me pretendimin sikur ato një ditë nuk do të pastrohen nga shpirti dhe jeta e pjesës besimtare, ku kanë bërë fole e parazitojnë, shfaqin edhe pretendimin se janë rodhe të ngjitura me atak japonez. Kjo do të thotë t`i qëndrosh besnik rrjedhës dhe logjikës dsë hekur të histories e jeës.  Së treti, shteti të mos shfaqet sikur ka bërë “paqe të përjetshme” me këto bashkësi, por të ndihet më shumë vizionar e i obliguar për të mbatur ndezur prozhektorët iluministë, se tanimë është bërë e qartë si drita e diellit se as një “vreshtë nuk është bërë me lutje e urrata, po veç me shata e lopata”. Duke përqafuar shkencën, ai nuk ka më shkas e shans të mbajë dhe fenë njëlloj, me tërë këtë dashuri përgjëruese, siç po e përjetojmë faktikisht! Shkenca, që ka zbuluar shumë sekrete të makro dhe mikro-botës, që e uli njeriun këmbë-kryq në Hënë dhe po synon Marsin, ç`duhet të bëj tjetër e më tepër, që politika të kthjellohet e ftjellohet, të ofrojë qasje shkencore ndaj fesë dhe të mos dalë me qëndrime sentimentale, ku ka gjetur fole obskurantizmi? Idhujt i janë dashur e i mbeten shoqërisë, anëtarët e së cilës janë të pafuqishëm e të pashpresë. Njeriu bashkëkohor, me zotësinë njohëse e transformuese, po e ndjen madhështinë e vet, ka nisur ta konsiderojë veten perëndi; s`ka kuptim që shteti t`i mbivendosë atij, dhe me ligj, një forcë tjetër, të mbinatyrshme, të paqenë.  Së katërti, për shtetin, bashkësitë fetare, duhen kaluar në rangun e të gjitha shoqatave e bashkësive të shoqërisë civile të organizuar, të jenë OJF të radhës dhe t`i përmbahen këtij Ligji. Për më tepër, ato bashkësi janë për t`u trajtuar edhe si një fatkeqësi e grup-njerëzve, që duhen ndihmuar për t`u shkëputur nga ato kthetra shpirtërore. Demokacia, që ngvrihet mbi emancipimin e transparencën, nuk duhet t`i shmanget atyre. Së pesti, sikur jemi larguar e shkëputur nga kohërat kur zotat pëlqenin ta pinin nektarin me kafka njerëzish, por grupe njerëzish,në emër të perëndive të ndryshëm, të motivuar prej besimeve, që i kanë të ndryshme, po përleshen e përgjaken, ku shfarosen shumë jetë njerëzish. Bota s`është e qetë. Fetë mbeten  problematike dhe në qendër të polemikave, brenda çdo vendi e në rang botëror. Dy fetë botërore janë buloni, si fondamentalizmit të krishter me kryqëzatat e në vazhdim, ashtu dhe të fondamentalizmit islam, me xhihadin në vazhdim. Shpesh, shteti i bie gozhdës, komunitetet-patkoit. Ç`tablo tjetër duhet që shtetet t`i thërrasin  mendjes?  Dhe argumente  e levat i ka, nuk i mungojnë.

3. “Liria e ndërgjegjes dhe mendimit”, formula e plotë e të drejtës humane universale. Ndërgjegjja është kryefjala gjithpërfshirëse, ezauruese dhe, rrjedhimisht e bën të panevojshme përmendjen më tej të elementeve të veçantë të saj, siç janë besimet apo bindjet ateiste, normat morale e pikëpamjet estetike, shijet e gustot e tjera personale. Kjo dhe vetëm kjo hyn ndër të drejtat dhe liritë themelore, të patjetërsueshme që duhet të gëzojë njeriu dhe duhet bërë zë i veçantë në Kushtetutë. Ndërgjegjja është prone dhe monopol personal; elementet personale të ndërgjegjes janë të shumëllojshme, të lëvizshme, deri dhe të kundërta e përjashtuese në grupe njerëzish apo tek një njeri në evolumin e tij. Për më tepër, feja është element ndërgjegjeje, jo i të gjithëve, nuk ka identitet unik, e gjejmë të shprehur në shumë mënyra e forma, është e papërcaktuar dhe e paqëndrueshme. Ç`hyn ajo në kushtetutë me shprehjet “liri e ndërgjegjes dhe e fesë”, ku e gjejmë rëndom, madje dhe në konventat ndërkombetare? Pse duhet përmendur pjesa bashkë me të tërën ? Po nga tërë ajo lartësi e madhëri e pretenduar në “shekujt e artë”,, ajo do të kacavjerej nëpër ligje, që të mos përplasej e të coptohej; dhe politika me ligjet, i garantuan asaj një rënie si me parashutë, që të mbetej në këmbë, për interesa, debolesë, nostalgji, mandej, qoftë edhe pse është e pamundur të shqitet me një herë! ”Liria e ndërgjegjes dhe mendimit” është formula e përcaktimit të plotë të kësaj të drejte humane universale, me hapësirë maksimale, që përmban e nënkupton tërë galerinë e botës së brendshme, përfshi dhe çdo lloj “të besuari”, apo “mos-besimin”. Bazuar në lirinë e ndërgjegjes dhe mendimit, qytetarët e gjejnë dhe vendosin vetë si e menaxhojnë botën shpirtërore, pronën dhe monopolin e vet absolut, në veçanti, të përqafojnë ndonjë lloj besimi, ta ndërrojnë apo i braktisin ato dhe të jetojnë si laikë e ateistë. Secili vetë, me dëshërë e zgjedhje të lirë personale, vendos të mbetet besimtar i llojit pagan, ortodoks, katolik, protestant, mysliman, bektashi, budist, induist, deist, panteist e deri ateist. Para ligjit e kushtetutës, të gjitha këto grupime e kategori janë të barazvlefshme. Përndryshe, shprehja “liri e ndërgjegjes”, do të mbetej një fjalë boshe e propagandistike. Kjo formulë, duke qenë gjithëpërfshirëse e ezauruese, vetvetiu e bën të panevojshme veçimin dhe përmendjen e fesë si kryefjalë. Pa le më kur ngrihet zëri deri në kupën e qiellit për “mbrojtjen e lirisë së saj!”  Vallë nga çfar dhe kush kërcënohet feja që i lakohet kaq shumë “liria e saj”! Fare kot kjo fushatë, – s`ka ngase ta mbrojë atë ligji, as t`i garantohet liria, se asgjë dhe askush nuk e kërcënon, përveç që pretendon se ka dhe ombrellën qiellore për mburojë! Kërcënimi  vetëm real për lirinë fetë janë vetë për njera-tjetrën; intoleranca mes tyre vazhdon të jetë premisë e motiv konfliktesh të përgjakshme nëpër botë. Analizat e sociologëve të dëgjuar, përfshi dhe “Përplasjen e qytetërimeve” të Samuel Hundinkonit, që nënkupton konflik midis dy feve botërore – krishterimit dhe islamizmit – janë sinjale sinjifikative se bota as ka patur, as do të ketë qetësi prej feve kaq shumë të llastuara! Prandaj, ajo që duhet sanksionur e garantuar, për të mos thënë ligjërisht e imponuar, është pikërisht parimi i tolerancës. Kurse përligjja e pluralizmit fetar, është përligjje e zgjerimit të spheres e premisave për intolerance. Kot krenohen krerët fetarë në Shqipëri si “arkitekt të tolerances ndër-fetare”, është shpirti atdhetar popullor që u a ka diktuar si antipod imunitar të diversionit politik anti-shqiptar që kanë përçuar historikisht.

4. Një shikim retrospektiv. Begraundi negative i feve, nuk do ndonjë filozofi të madhe për t7u kuptuar e mbajtur parasysh. Pse e kishte të qartë këtë ngarkesë i ndieri Sabri Godo, që doli me idenë emblematike: “Në Shqipëri, nga monizmi në tranzicion, u kalua nga njeri ekstrem në tjetrin, nga mohimi me dhunë i gjithçkaje që lidhej me besimin, në servilizëm banal të shtetit ndaj fesë”, ide orientuese për të dale nga bataku. Po si vërtitet politika me fenë? Kësaj ideje reale e të mençur, nuk ia kanë vënë fare veshin, as e majta, që e finalizoi Kushtetutën gjatë mandatit të saj (1998), as e djathta, që në frymën e asaj kushtetute, s`e hoqi zotin nga goja, këndoi te Deum sa iu ngjyr zëri, sipas pentagramit të dëshiruar dhe shkopit të dirigjentit, që ia kish bërë gati e Majta! Më 2007-n, me zell e ekstazë fetare të papërmbajtur, e Djathta hartoi dhe një Projek-Ligj “Mbi lirinë e fesë dhe marrëdhëniet e bashkësive fetare me shtetin”, me 44 nene, i cili i mbeti në sirtar, pa kaluar në Parlament. Qeveria vetëm i subvensionoi komunitetet financiarisht me disa miliona, me bindjen se janë më të mira “një tepricë paresh sesa llafe të tepërta”. Ato dy qëndrime të skajshme të spikatura nga Godo, janë shprehur qartë në dy kushtetutat e vendit, të 1976-s dhe atë të1998-s, ku, në të parën u sanksionua si kryefjalë Ateizmi, në të dytën u rivendos zoti “në krye të vendit”e kryefjalë u bë Feja. Ajo u shoqërua dhe me privilegje marramendëse. Në Platformën elektorale të PS-së (1996), ende në opozitë, nuk mungonin disa dispozita të ekuilibruara, por kur Kushtetuta doli e miratuar (nëntor 1998), kish ndhodhur “mrekullia” e metamorfozave të neneve e ideve. Me nenet 10, 24, 137 (f. 6,10, 47), ajo angazhohet në mënyrë kaq të detajuar për raportet Shtet-Faltore, ka në to remineshenca mesjetare, sanksionim hapësirash të tepruara e pozitash të privilegjuara, sa të duket sikur ke të bësh me ndonjë rregullore bashkësish fetare; me defekte e shkelje parimore që nuk i kishte as Statuti i Mbretësisë Shqiptare (1929). Deformimi skandaloz na doli që në faqen e parë të Preambolës, me shprehjen: “Ne, populli  Shqipërisë…me besim te Zoti dhe vlera të tjera universale”. Me ç`marifet e Deus ex machina, u bë kthesa 180 gradë nga Platforma në Kushtetutë? `është tërë ky përkushtim? Ku e gjetën deputetët këtë frymëzim “të shenjtë”, që mbarë popullit t`i mveshin “të besuarit tek Zoti” dhe këtë “të besuar” ta rendisin  të parin në grupin “e vlerave universale”? Për “zotin” e cilës fe e kanë fjalën baballarët e kombit? Në Mesjetë po, fetë me zotat e tyre janë mbajur si emërues i përbashkët dhe normë e përgjithshme, po ku shkuan rezultatat e ndritura të Rilindjes evropiane? Për pjesën tjetër jo-besimtare, që automatikisht del anti-kushtetuese, si duket, atë frazë e kanë lënë ta lexojë me fjalët “Ne ateistët e Shqipërisë, me bindje të patundur në Universin si “shkak i vetvetes”, vetë- krijues e në zhvillim, i përgjërohemi mëmës-Natyrë me dashuri të pakufishme, i marrim asaj pa rreshtur, po dhe e ruajmë Mëmën tonë si dritën e syrit!” Bashkësitë fetare deklarohen “person juridik”,janë në listën e atyre subjekteve, që kanë të dretë të vënë në lëvizje edhe Gjykatën Kushtetuese dhe mjaft reveranca e përparësi të shkruara, pa përfshirë ato të pashkruarat. Me atë gjuhë e frazë të librave fetare dhe predikimeve klerikale, ajo kushtetutë i përngjan një shteti teokratik mesjetar, e destinuar vetëm  për një pjesë të kufizuar që besojnë dhe përdor autoritetin e saj për ta diktuar e imponuar besimin! Një shtet ku feja vazhdon të trajtohet si “lule mos më prek” dhe krijon opinion shoqëror sikur ateizmi s`ka “të drejtë qytetarie”, kot që quhet demokratik. Me fe të simuluar nuk ka liri të ndërgjegjes, as qytetarë me vullnet të shpenguar! Në turbullirat e mjergullës fetare, edhe politikave s`u ndahen turbullirat!

5. Pse, ajo ide kish mbetur për ta imituar e përvetësuar ne nga Amerika? “Ç`qe ajo shprehje në Preambol, që sanksionon e ringjall hijen e ish “sovranitetit hyjnor?”, - pyeta një ish-studentin tim, deputet n`ato vite; “e kemi të huazuar, m`u përgjegj ai, në atë pikë imituam Amerikën”. Punë e madhe, kur t`ja kemi hipur edhe ne kalit si ajo e të bëjmë vezën e saj, vetë zoti do të jetë profanizuar, do të mbetet tërësisht mit e simbolizëm, si zbavitje e jo nevojë për t`iu lutur për ditë më të mira! Fetarizmi i amerikanëve, i trumbetuar, sidomos, nga lart e zyrtarisht, është tepër simbolik, paraqitet si shartim me filozofinë e pragmatizmit, e cila është fryma e vertetë e reale e veprimit dhe i jep tonin jetës. “Ëndrra amerikane” është të punosh, të fitosh, të arrish suksesin për të jetuar dhe jo të ëndrrosh të mbinatyrshmen e jetën tjetër. Më parë ajo u zhvillua me ritme e në nivele të larta dhe simbolikisht u quajt Vend i Perëndisë (Got`s Countri) dhe jo të priste të bëhej i tillë me urata. Mbasi ka vendosur kulturën e punës, ajo aludon sikur të mirat e fuqia i vinë nga “zoti”. Në fund të fundit, në Kushtetutë shkruar e kanë: “Shteti respekton fenë; atij i ndalohet ta mbështesë fenë”. Borgjezia e sfidon fenë me komoditetin lëndor që krijoi në jetë. Të kapurit shtetëror tek feja në një vend të varfër e me halle shumë, si Shqipëria, është përligjje e fatalitetit, mbajtje gjallë e shpresave boshe, që të kujtojnë fatkeqin në mbytje me orvatjen të kapet nga flokët e veta! Kemi dhe politikanë që përdorin shprehjen “të mirat që na ka dhuruar natyra apo zoti”, dalin me këtë formulë të dyzuar që i bëjnë qejfin të dyve, tregohen si  të pavendosur e në një tranzicion botëkuptimor!                                                                                                                                                Ajo që duhej të kish mbajtur parasysh çdo demokraci moderne, është : jo lëshime pas lëshimesh, mbështetje institucionale, glorifikimr e hosanna, delikatesa e llastime për fenë e klerin, si për një koketë a beniaminë të veçantë; përkundrazi, duhej të ishin zbatuar sistematikisht qëndrime e veprime preventive, që të mos vinim në gjendjen e sotme të agravuar, me kriza e viktima dhe njerëzimi të mbahet peng e pjellës së vet që nga fëmijëria e agimeve të mendimit, me ato sajesa ëndrrash të disave që u shpallën profetë. Me liberalizmin pa kufi ndaj Faltores, pamja e botës sot është si me “shtet” brenda shtetit, me  një administratë fetare paralele me ato shtetërore, që ka shkolla e shtyp, spitale e bamirësi, deri dhe parti politke të motivuara fetarisht, me qëndrime divergjente ndaj këtyre apo atyre çështjeve sociale. Po në qoftë se përmendet Franca si shtet i dalluar për laicitet konsekuent dhe me përparësi të politikës iluministe, kjo nuk e përjashton vlerën universale të përvojës së saj.

 6. “Çështja personale”,  e të “të besuarit”, spekulativisht u ngrit etikisht e juridikisht në rangun e “vlerave shoqërore” dhe “të drejtave njerëzore”! Ky është devijimi më parimor, falsifikimi më monstruoz, është vetë-mashtrim i dytë,që ka bërë politika me fenë mashtruese. Parimisht e logjikisht, ka një dallim thelbësor mes “gjërave personale” dhe atyre që janë mirëfilli “liri”, ”vlera shoqërore” e të përfshira në “të drejtat njerëzore”. Pa e bërë mirë dallimin e këtyre dy koncepteve, se ç` përmbajnë e si grupohen, nuk mund të përcaktojmë as qëndrim e qasje të drejtë.Të besojë njeriu apo të mos besojë, kjo është një çështje e secilit, personale, një çështje ndërgjegjeje dhe jo një çështje instutucionale. Zgjedhja e mënyrës së të jetuarit me“të besuar” apo  pa besim, është, të themi, njëlloj si ndërimi i veshjeve stinore, zgjedhja e ngjyrës së kostumit, mënyra e krehjes së flokëve, e formës së veshjes dhe intimitete të tjera. Katapultimi i fesë në kategorinë e “të drejtave njerëzore”, është, të paktën, nostalgji për të mos harruar “dashurinë e parë”.                                                                                                                                                                       Liritë, vlerat dhe të drejtat njerëzore të mirëfillta, përkundrazi, kanë krejt tjetër frymë e natyrë  Ato janë arritje dhe vlera të mëdha shoqërore me rëndësi jetike, të mundësuara me këmbënguljen e vegjëlisë, të siguruara me ligje e vendime shtetërore për t`i gëzuar, pra, janë probleme të mirëfillta institucionale. Këtu hyjnë kërkesa social-ekonomike- politike e humane, siç janë liria e pavarësia, çlirimi e vetëvendosja kombëtare, abrogimi i racizmit e çdo diskriminimi, e drejta e jetës, e gjuhës amtare, e votës, e punës, arsimimit, të drejtat e gruas, të minoriteteve etj; janë grupimi i “lirive, vlerave dhe të drejtave të mirëfillta njerëzore”, që nga dikush janë mohuar, shkelen e diskriminohen, dhe për sigurimin e të cilave janë bërë përpjekje, është insistuar e luftuar për t`i gëzuar dhe afirmohen me vështërësi. Këto dhe vetëm këto  jeta i ka klasifiuar si “arritje dhe vlera shoqërore”. Për këto popujt kanë luftuar e përpiqen edhe sot e kësaj dite,- shpesh dhe me sakrifica sublime. Të drejtat e mirëfillta nuk janë realizuar menjëherë, ka prej tyre ende të parealizuara. Miliona njerëz në botë po e abandonojnë “besimin”, kurse ligjë-vënësit e korfacojnë si “të drejtë”! Në mund të quhet “e drejtë” pirja e duhanit apo përdorimi i drogës, aq mund të kualifikohet si “e drejtë” edhe “të besuarit”! Ja, në këtë kontekst, feja, si e tillë, thjesht nuk mund të klasifikohet si “një e drejtë”, pale më e madhe, “themelore”, apo “universale dhe e patjetërsueshme”. “Të besuarit” dhe “pirja e duhanit”, janë dy vese personale, si të tilla, përbëjnë problem social për dëmet që i sjellin njeriut, respektivisht, shëndetit shpirtëror dhe atij fizik, prandaj, në se ligjërisht trajtohen si “çështje personale”, shoqërisht e njerëzisht ato janë problematike, prandaj një shteti demokratik i takon ta ketë mirë në konsideratë këtë aspekt.

7. Ku të drejtat e mirëfillta e ku feja! “Të besuarit” nuk rezulton një normë e dëshiruar dhe e kërkuar, nuk është bërë ndonjë lëvizje për të qenë “besimtarë”. Feja është një grumbulim dogmash e hamendësimesh që lindën nga padija e pafuqija; ngushëllimi, qetësimi dhe kënaqja prej saj janë iluzione të mirëfillta; fetë iu ngjitën jetës, u imponuan edhe me shpatë e zjarr, më me dhunë e indoktrinim se çdo ide, normë a rregull tjetër. Për të qenë më të saktë, “të besuarit”, është më tepër i imponuar, sesa i dëshiruar vetë prej besimtarit, duke spekuluar me dobësitë dhe boshllëqet e tij shpirtërore, mbi të cilat u ngrit e vepron intesivisht dhe sistematikisht një aparat gjigand propagandistik për ta futur fenë në çdo pore të jetës. Përpunimi fetar është indokrinimi shpirtëror e mendor më i kopsitur organizativisht dhe më I dhunshmi me “fjalën e zotit” si “shpatë Demokleu”! Demokracia moderne nuk duhet të bjerë në nivelin e përligjjes së këtyre spekulimeve e mashtrimeve me dobësitë e natyrës njerëzore. Ajo është e thirur t`i jap fund simbiozës Politikë-Fe që gatuan shekujt.“Të drejtat”, u kërkojen e u imponohen pushtetarëve nga poshtë, “të besuarit” është imponuar nga lartë. Uzurpimi i Kishës Ortodokse Shqiptare nga greku Janollatos, është “peshqesh” i makinacioneve të politikave zyrtare, që trazon shpirtin e shqiptarisë së vërtetë, bashkë me shumicën dërmuese ortodokse. Si “kal Troje” hyri ai,si të tilla përdoren edhe kishat e manastiret në Kosovën tonë shqiptare, që bukur ilustrojnë idenë brilante të Henri Kisinger se: “Kërkesat fetare janë pretekste për interesa politike e strategjike” (Diplomacia, f. 93). Shkelje e traditës, prishje e qetësisë dhe imazhit sjell edhe përhapja e sekteve ekstremiste islame në Kosovën e lirë! Kush po i fton dhe i pret fondacionet e misionarët nga vendet arabe, që s`kanë ç`ti bëjnë dollarët dhe e quajnë për sevat e obligim fetar të ndërtojnë xhami në Shqipëri e Kosovë, me një, dy e katër minare? “Të besuarit” e faltoret, vërshojnë vetë, pa asnjë pengesë, instalohen nëpërmjet pushtimeve ushtarake, dekreteve shtetëore dhe ekipeve të misionarëve. Shumë rrallë nerëzit e kërkojnë klerikun, hera-herës veç për përcjelljen e xhenazes, ku ai mbin dhe vetë e u shfaqet njerëzve si fandi spathi! Ai shfaqet edhe kundravajtje, si sharlatan i nuskave, magjive, duave, për përzënien e djajve apo xhindeve! Kurse politikanët tanë, të Majtë e të Djathtë, turen në të kremtet fetare, po me atë instikt e uri që fluturojnë dhe mizat drejt mjaltit!                                                                                      Përgjithësisht, bashkë me aparatin gjigant propagandistik, është dhe kjo simbiozë Politikë-Fe, që prodhon “patericat politike” dhe bëhet faktor vendimtar për  jetëzgjatjen e besimeve arkaike deri në ditët tona, duke spekuluar me padijen dhe dobësitë e shpirtit njerëzor. Është edhe ky liberalizëm pa kufi në demokraci. Sikurse, një faktor i tretë, që u del atyre në mbështetje është edhe apologjia intelektualiste e një grupi shkruesish, vendas e të huaj, i cili, duke abuzuar me durimin e letrës, se ku e gjen motivin e guximin të shtrembërojë zbulimet shkencore dhe ta spostojë shkencën për hatër të dogmave fetare, të shpall se Bibla e Kurani i ka të gjitha dhe shkenca s`bëka gjë tjetër, veçse konfirmon dogmat fetare! I ekzaltuar fetarisht, nëpërrmjet “intelektit manipulues” të mendimeve e ndjenjave të veta subjektive fetare, ky grup, jo vetëm u jep atyre vlerë e rëndësi maksimalisht të madhe, po i servir e imponon ato, si të vërteta objektive e të dobishme për të gjithë! Se me ç` kurdisje, këta intelektualë, nga fryma dhe kursi obscurantist i Faltoreve, e kthejnë rrotën në një rol përgjithësisht të dobishëm shoqëror të fesë; edhe nga tribunat e katedrave universitare, në vend të Ateimit shkencor, janë bërë kasnec të të ashtuquajturës “Filozofi të fesë”! Ajo e ka një “filozofi të ngurosur”, po ajo është kundër-jetësore! Kështu, këta predukues janë të vetë-mashtruar, përpiqen të mashtrojnë edhe të tjerët. Tragji-komedia dhe grotesku  i tyre është se u duket sikur rrinë drejt dhe flasin krejt shtrembër

 Duhet respektuar edhe stigmatizimi i thellë që i kanë bërë fesë, kultura përparimtare dhe mendimi shkencor botëror. “Të drejtat e mirëfillta” e kanë një substancë, një përmbatje fikse, të qartë, kurse “të besuarit”, nuk hyn në kategorinë e “të drejtave” edhe për faktin se nuk ka, në vetvete, një përmbajtje të qëndrueshme; feja i përket një arsenali dogmash që përshkohen nga in-toleranca e diskriminimi i brendshëm. Për më tepër, çdo lloj të besuari, po tronditet thellë nga marshimi triumfal i shkencës.Ta deklarosh “të besuarit” etikisht e juridikisht si një “të drejtë”, të kesh pohuar me ligj edhe të kundërtën, të të drejtën “të ndërrojë besimin” ose “të mos besojë” fare, ç`vlerë dhe e “drejtë  natyrore” do të ishte ajo që u paraqitka me dy anë të kundërta? Në thelbin e saj, ajo mbetet një anti-vlerë, “pjellë e errësirës” (Fojerbah). Po edhe Bjeliski nuk e ka thënë kot: “Në fjalët zot e fe, shoh padije, errësirë,  pranga e kërbaç dhe i dua ato dy fjalë sa dhe këto katër të fundit”? Nga vëllime të tëra idesh stigmatizuese në adresë të zotit, fesë e klerikalizmit, që janë skalitur në kulturën dhe mendimin botëror (përfshi dhe visaret e kulturës sonë kombëtare), po i përmendim dhe pak vargje nga Rubairat e Omar Khajamit, të shkruara para rreth 1000 vjetëve, në shekullin mesjetar më të errët e të egër të historisë: “Xhami e Kishë e Tempull,- robëri! Këmbana e minare,- një badërdi. Dervishë, e prift, e hoxhë, e kryq, e hënë, që të gjitha pengime për liri!”. Mund të citonim dhe Dideron, Marksin, Nitchen, Frojdin, disa lëvizje shoqërore si Komunën e Parisit (1871), Republikën e Spanjës (1936) etj; ndër politikanët: Pjetrin e Parë, Bismarkun, Ataturkun, Hoxhën e sa të tjerë, madje, dhe vëllime mund të përgatiten, siç është eseja-panflet “Anti-zot”, i cili doli këto ditë në qarkullim, ku pasqyrohet mendimi botëror si një akt-akuzë, që e ka vënë zotin, fenë, faltoret e klerin me shpatulla për muri! Është zëri i fuqishëm i arsyes, nuk janë shqelma për t`i rënë të mires me këmbë! Po politikanët e ligjë-vënësit nuk u vunë veshin zërave të arsyes, vazhduan rutinën e të njëjtit avaz, madje, edhe poetit persian, gati s`i thanë: “Aman, o derman, nga na dole ti, me këtë zë dreqi, që do të na bësh hatanë?” dhe nxitojnë të gjejnë natyralistë të lëkundur e dualistë që lavdërojnë fenë. Dëshira e madhe për ta mbajtur fenë, si të ish “kjo fjalë vërtet e ndonjë zoti, hyjnore, absolute, e gjithpushtetshme dhe e padiskutueshme”, bëri që ajo t`i imponohej opinionit shoqëror dhe hartuesve të ligjeve si një “e drejtë shoqërore madhore”! Sikurse qejfliu i drejtohet ndonjë femre semaforësh me fjalët: “Moj, bukuroshe, hande sonte me mua!”, ashtu dhe bota besimtare, shtrembaluqes fe, u kurdis t`i thotë: “Moj hyjnorja ime, lum ti që na njeh e na ke”.Pastaj, një dëshirë, gusto, shije shpirtërore, si zgjedhje personale e disave (jo e të gjithëve), e pjesës që i dorëzohen fesë, pse duhet të serviret si një “e drejtë e madhe”? Dhe mbi rërën e lëvizshme të politikës, u ngritën e u pleksën kombinime juridike nga më të çuditshmet, deri në spekulimin e nxjerrjes së Fesë si kryefjalë, që do të thotë përmendjen e një pjese të paqëndrueshme, në vend të së tërës të patundshme. Jemi para një paradoksi të madh kur jeta po e sfidon fenë, mjekësia e ka shkarkuar, shkenca e ka shpartalluar, kurse politika vazhdon t`i vëjë furka dhe paterica rethanore. Ajo e ndjen që po i rëshqet toka nën këmbë, prandaj një e dy e thërret SOS!

8. Spekulim pas spekulimi, mashtrim pas mashtrimi. Feja, me tërë dogmat dhe ritualet e saj, bashkë me premtimet joshëse, është vetë-mashtrimi më skandaloz dhe bara më e rëndë në shpinë dhe shpirt të botës besimtare e që trazon krejt njerëzhimin. Doli dhe politika me spekulimet ligjore për t`i bërë derman fesë, siç mund të përmendim  kalimin nga masa për ”lënie e lirë e fesë në punët e veta” në përdorimin e frazës “liri e fesë”; nga divorcimi i prerë, në mos zbatimin rigorozisht të normës “Zotit e Cezarit ç`u takon përkatësisht”; nga “e drejta e zgjedhjes”, në “të drejtën e fesë” dhe imponimin kushtetues “të besimit”; nga qasja si tepër problematike, në trajtimin etiko-juridik si “liri, vlerë shoqërore dhe e drejtë njerëzore”; nga garantimi i ndërgjegjes me tërë pasurinë e larminë e saj, në sanksionimin vetëm të një “ndërgjegjeje fetare”; nga destinacioni e roli i saj si kundërshtare për vdekje e shkencës, në “mike të saj” dhe sa e sa shtrembërime, ku “liria e fjalës” degradon në “fjalë të lira, badihava” etj, dhe bota vazhdon të përjetojë spekulim e mashtrim me e për dogmat mashtruese! Tërë kjo piramidë spekulative, ka krijuar tablonë e terrenin favorizues, që i jep dhe klerikut shkas të thotë “Feja është e afirmuar me ligj dhe s`ka forcë ta tund!” Po edhe njeriu i thjeshtë ndikohet, imponohet me auto-sugjesionin: “Ama, është përcaktuar feja ligjërisht si “vlerë”, “e drejtë”, që mbrohet me lig, domethënë se ashtu është dhe s`e lot topi! Si mund të braktis unë këtë dhuratë “qiellore”, që shteti im ma servir me ligj e kushtetutë?”! Kacavjerja e besimtarëve dhe krerëve të feve pas ligjit, që do të thotë pas politikës, mbetet një absurditet dhe paradoks i radhës, që demokracia moderne duhet ta çmontojë!Një qasje e re, shkencore, reale, me arsyetim të saktë juridik, në frymën e arritjeve më të mira të njerëzimit, me siguri, do të jepte mesazhe iluministe dhe emancipuese më të plotë. Jemi nga kombet e pakët me një imazh të kthjellët, të pa çoroditur në mjegullat e dogmave fetare, mbartim kulturën, virtytin dhe atributin popullor të tolerancës ndër-fetare, prandaj dhe për këtë temë e zë, mund të flasim më saktë e më serbes. Mjafton vetëm një vullnet politik-shkencor i saktë!

Ka  një shkallëzim historik të pozitës dhe rolit të fesë në jetën shoqërore. Mesjeta feudale nuk e bënte atë objekt të ligjit, sepse Kisha ishte vetë pushtet e bënte ligjin (siç vazhdon ta bëj Islami në disa vende të botës arabe). Mandej, me Rilinjen evropiane, erdhën kohëra që Feja po binte nga fiku, që nisi të bëhet temë e kushtetutave dhe ligjeve, u gatuan dhe stërhollimet për t`i rezervuar asaj një status politik-juridik sa më të veçantë. Rënie pas reniesh, nga dogma e “Sovranitetit hyjnor”, u kalua në “të drejtën Hyjnore të mbretërve dhe perandorëve”, që sanksionoi e imponoi Kisha në apogjeun e vet të Mesjetës evropiane, deri sa e  rikuperuan fenë në nivelin e një “të drejte” njerëzore. Konkretisht, në kacafytjet Kishë-Shtet, me ethet shekullore të Kishës për pushtet politik dhe kacavjerjet e saj nëpër ligjet juridike, erdhi një moment dhe raport i forcave, kur shteti sanksionoi ndarjen e kishës nga vetja e nga politika dhe e la atë “të lirë në punët e veta”. Ishte periudha që “Të plotëfuqishmit dhe Qezarit t`i ndaheshin domenet përkatëse”. Rilindjes Evropiane as i shkonte ndërmend të kërkonte e sanksiononte  “lirinë e fesë”, sepse në atë kohë feja ishte vetë sunduese, madje absolute, e padiskutueshme, e egër e kërcënuese. Pse ishte kjo gjendje dhe si përballje ndaj pozitës e pretendimeve absurde, kërkesa e Rilindjes formulohej “të lihet e lirë feja në punët e saj”, e veçuar, e ndarë nga shteti dhe politika, që përbënte një sanksion parimor për fenë! Por sanksionit “të lihe feja e lirë në punët e saj”, i ranë për shkurt “liri e fesë”, gjë që përbën një ndryshim të thellë në përmbajtje. Për hir të faktit historik, kujtojmë se Presidenti amerikan, Thomas Jefferson, në Statutin e Virgjinias, iu desh të përdorte dhe shprehjen “liria e fesë”. Por kjo, për pos kushteve konkrete historike të kufizuara, që në kohën e tij shprehja në fjalë “u bë shkak për të ngjallur fyerje e urrejtje, kurse sot po merret si diçka e mirëqenë”,- thekson Klark, autori i librit “Qytetërimi” (f. 146). “Liri e fesë” dhe “lënie e lirë e fesë”, janë dy koncepte me ndryshime të theksuara, i pari me shumë leverdi për fenë, sepse e fut në ombrellën e ligjit, i dyti, nuk ia njeh këtë bonus. Fakti që borgjezia revolucionare, kur po delte në arenën e historisë për të shembur rendin feudal, katolicizmit të lidhur organikisht me atë rend, iu kundërvu po me forma fetare të  protenstantizmit (Luteranizmi, Kalvinizmi, Anglikanizmi etj.), dëshmonte se ajo do edhe vetë më tej do të operonte me besimet fetare, madje, edhe katolicizmin do ta bënte aleat e mjet të vetin. Se fetë kanë përshtatshmëri të lartë ndaj politikave dhe bien në hall të madh kur s`i kanë ato me vete. Por politikat veç se i kanë lëshuar pe faltoreve e fesë, ia kanë mbajtur bol hatrin si të “shenjta e qiellore” Ndaj si spekulim të tretë të madh do të përmendim bilancin e zhdrejtë të ndarjes së domeneve:

8. “Zotit e Çezarit ç`u takon përkatësisht”, normë që nuk u zbatua rigorozisht. Në  procesin e divorcit të binomit shtet-faltore, kuptohet, dhe vetëm për sanksionimin e këtij  divorci, Faltorja hynte si kryefjalë e ligjëratës dhe palëve u duhej lënë ç`u takonte, sipas disa ligjeve parimeve e normave. Ishte Rilindja evropiane që shtroi problemin e ndarjes qartë të hesapeve me rendin feudal dhe me Kishës e fenë që ai rend i kishte politikë e ideologji sunduese, ligj e moral, culture, arsim etj, dhe Kisha duhej medoemos të zbriste nga ky piedestal. Por kjo nuk ndodhi as me transparencën, as me konsekuencën e duhur. Kompromiset, hilet dhe dredhitë e bën të vetën. Norma shkelej dhe kandari tërhiqte gjithnjë nga Faltorja. Shprehjes “lënie e lirë”, i ranë për shkurt me fjalën ”liri”, kjo u bashkua, si spontanisht, edhe me fenë dhe kështu, hyri e mbeti togfjalëshi “liri e fesë”. Po të thuash “feja veçohet nga shteti”, lihet e trajtohet si një “çështje private”, është një gjë, ajo që synohej e kërkohej; kurse shprehjet “feja është një e drejtë” e “liri e fesë”, janë diçka tjetër, eufemizma të politesse e delikatesës ndaj saj si ndaj diçka “Qielloreje”, të futura kondravajtje në dobi të koracimit e lartësimit të saj. Nëpër kushtetuta e dokumente të tjera hyri togfjalëshi “liria e ndërgjegjes dhe e fesë” (ndërgjegjes arbitrarisht iu shtua dhe “feja”), kur dihet qartë se feja është një pjesëze dhe element i saj, dhe jo e ndërgjegjes së të gjithë njerëzve. Kur ke përmendur të tërën (ndërgjegjen), ç`hyn më pjesëza për bri saj, siç është feja, aq fluide, e papërcaktuar, fakultative, e këmbyeshme dhe e abandonueshme? Po ajo do futej, se është mbajtur në shekuj si sinonim i ndërgjegjes dhe, për më tepër, është trajtuar edhe si “e zbritur nga qielli”! Lutet dhe qeni të bien kocka nga qielli, po vetëm robit i “zbriti Fjala e Madhe” që andej! Më tej, nga “e drejta e zgjedhjes”, u kalua në shprehjen “e drejta e besimit” dhe konfuzioni terminologjik ka mbetur në veprim! Të kesh të drejtën personale të zgjedhësh një fe, si nevojë dhe dobi vetiake (për të mos thënë dobësie fatkeqësi), kjo nuk do të thotë se ajo fe është një e drejtë, nevojë e dobi e përgjithshme. Si zgjedhja, si moszgjeshja, janë të barazvlefshme. Madje, në lënien e lirë për zgjedhje, është më e preferushme shoqërisht, mos zgjedhja e asnjerës, abandonimi i të gjithave. Po kulti fetar është  braktisur në masë e po vazhdon të braktiset pikërisht se e kanë bërë profesion parazitar miliona klerikë, që sillen vërdallë me alamet uniformash sugjestionuese; pse krerët më të lartë shtetërorë turren në festat fetare si mizat në mjaltë, me mendjen të magjepsur pas “mjekrës së zotit” dhe me ethet për “bekim hyjnor”! Ata nuk duan t`ia dinë se faltorja dhe kleri janë dhunues të ndërgjegjes, se përpunimi fetar është indoktrinimi shpirtëror më i kopsitur organizativisht, më i sforcuar, më imponues dhe më i dhunshëm. Përse duhej veçuar e cilësuar feja për t`u ngritur e sanksionuar juridikisht në rangun e “vlerave shoqërore” e “të drejtave jerëzore”, kur ajo gjendjet në ndërgjegjen vetëm të disave? Ky është spekullimi i radhës, i bërë badihava, me akrobaci, i mbështetur dhe nga politikat e djathta. U spekullua sa e si u spekullua me fenë nëpër klauzolat kushtetuese e ligjore, gjatë procesit të divorcimit Shtet-Kishë, problemi shtrohet që ajo nuk duhet, nuk ka arsye përse edhe më tej të lakohet. Nuk duhet bërë kjo në se vlerësojmë e respektojmë idenë e para tre shekujve të Xhon Lokut se: “Shqoqëria politike krijohet të sigurojë për njeriun vetëm gjithçka të kësaj bote, qeveria civile nuk mund t`i japë asnjë të drejtë të re Kishës, po ashtu dhe kisha qeverisë civile” (Letra për tolerancën, f. 25). Nëpër tërë këto peripeci e zig-zage politike-juridike, fesë i duhet përcaktuar statusi adekuat, të vendoset në gjendjen që të jetë vetvetja dhe të mbaj veten përball sfidave, që objektivisht janë të papërballueshme prej saj, pot ë mos ketë nën sqetulla “patericat politike”! Ndësa, si në botë dhe në Shqipëri, vërejmë politika të liberaizmit pa kufi, që kalon deri në kthimin e tyre në ”paterica politike” për fenë! Këhtu që spekulimi i katërt i madh është:

9. Përfshirja arbitrare e fesë si kryefjalë në nene kushtetutash e ligjesh.

Kjo përbën shprehjen e                                                                                                                                                                                                                    kujdesit politik të veçantë për Faltoren. Dëshirat dhe interesat e caktuara bënë që Feja të hynte e të mbetej si kryefjalë, gjithnjë me akrobaci e manipulim të fjalëve e arsyetimeve.                                                  Qysh kur liritë dhe të drejtat nisën të konceptohen e të sanksionohen ligjërisht, kushtetushmërisht, të shprehen në gjuhën juridike, vanë e na e përfshin e klasifikuan edhe Fenë si të tillë, e cilësuan ndër të “drejtat” e mëdha njerëzore, gjë që nuk i takon asaj posaçërisht e nominalisht, seps në grupimin e “të drejtave” njerëzore, themelore e të patjetërsueshme që i takojnë t`i gëzojë njeriu,  është vetëm Liria e Ndërgjegjes dhe e Mendimit. Tek kjo e drejtë dhe brenda këtij koncepti (“ndërgjegjes”), vetvetiu përfshihet e nënkuptohet edhe feja, pa qenë nevoja të dalë e veçantë, si kryefjalë e të bëhet qëllim në vetvete, (siç e është futur kundravajtje); ajo mbetet një derivat i nënkuptuar, si element i mundshëm përzgjedhjeje dhe bazuar vetëm në dëshirat personale të secilit. “Të drejtat e mirëfillta”, nuk janë kurrë objekt zgjedhjesh. Por teologjitë, sikurse dhe politikat, i kanë bërë të tyre lojën e fjalëve, sofizmat dhe parashtrimin e vërtitjen e gjërave sipas interesave e dëshirave të tyre, të cilat kanë qenë e mbeten një forcë e madhe e devijimit dhe deformimit të mendimit e gjuhës. Kurse fjala është për formësimin lirshëm të ndërgjegjes, të përmbajtjes së saj, pa asnjë imponim;  jo për ndonjë “të drejtë”, por për “një stad  personal”, një nivel të zgjedhjes së brumit të“ndërgjegjes personale”, – kjo dhe vetëm kjo kërkohet të sanksionohet, të garantohet e të mbrohet institucionalisht. Në këtë “liri” dhe “të drejtë” përfshihet edhe përqafimi lirshëm i një besimi, braktisja lirshëm e atij dhe konvertimi në një besim tjetër, sikurse dhe heqja dorë nga çdo lloj besimi, gjithnjë me vullnet të lirë, siç e ka theksuar dhe Sigmund Freud: “Askush nuk mund të detyrohet të besojë apo të mos besojë”. Kjo është mënyra demokratike-iluministe e shkëputjes nga feja. Fraza “e drejta e zgjedhjes së feve”, e thënë shkurt “e drejta e fesë” përbën një spekulim brenda spekulimeve, sepse ndër të zgjedhrat janë llojet e besimeve, si dhe ateizmi, apo mosbesimi. Mirëpo, “të besuarit”, përveç se imponohet intensivisht e sistematikisht, urtë e butë, si pa u ndierë, është bërë akrobacia dhe shtrembërimi logjik: liria, e drejta dhe vlera, që i përkasin vetëm                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              ndërgjegjes, iu atribuan posaçërisht fesë, kësaj pjesëze të mundshme, fakultative të saj. Se ç`ka ndodhur më tej, si u bë kthimi i arsyetimeve në favor të fesë e faltores, kjo hyn në hilet e spekulimet e mëtejshme linguistike e semantike, në sofizma e akrobaci mendore, shtrëngo-liro e lësho Faltores. Feja, të besuarit, si e tillë, nuk është ndonjë “e drejtë”, pa le më themelore, unieversale apo “kozmike” dhe e patjetërsueshme, as ndonjë nevojë jetike. Shprehja “Feja, një e drejtë universale”, është një pretendim absurd e fare pa kuptim, sepse në botë janë edhe disa qindra milionë ateistë; ndërsa fetë kyesore të mozaikut fetar të botës, janë egërsisht në konflikt edhe për këtë pretendim të monopolit hyjnor, janë në divergjenca, kacafytje e gjakosje; njera kundër të gjithave, të gjitha kundër njerës dhe here pas here u prishin popujve paqen e qetësinë! Sot, realisht, lirinë fetë ia kërcënojnë vetë njera-tjetrës, dhe, vetëm kur vjen fjala për garantimin e kësaj lloj lirije, ato mund të përmenden si kryefjalë. Shihet, duhet e kuptohet qartë se in-toleranca ndaj njera-tjetrës, shkelja e ndërsjell e kësaj lirije, mbetet edhe sot një premise e motiv i konflikteve të përgjakshme nëpër botë.                                                                                                                                           Tërë ky konfuzion gjuhësor, juridik shmanget po të përdorim formulën adekuate:                                                                                                                                                         Në fund të fundit, liri dhe të drejta të mirëfillta janë ato që i shërbejnë njeriut e njerëzimit për zhvillim, gjë që nuk e bëjnë dogmat e ritet fetare. Formula “Shteti është laik, garanton dhe respekton lirinë e ndërgjegjes dhe mendimit”, do të ishte e plotë, e mjaftueshme dhe ezauruese sesa shprehja:“liria e ndërgjegjes dhe e fesë”, e përdorur rëndom në to.                                                                                                                      Po në këtë kontekst, del edhe se njerëzimi në historinë e re, ka devijuar nga programi politik, iluminist e thellësisht emancipues i Rilindjes Evropiane, i ka deformuar kërkesat dhe mesazhet e saj. Në historinë e kohës së re shprehjet “liri e fesë” e “feja një e drejtë e madhe”, jo vetëm morën dhen, por janë bërë një lajtmotiv i politikave zyrtare dhe i legjislacionit, brenda çdo vendi dhe në përmasa ndërkombëtare. Edhe Konventa Evropiane e të Drejtave të njeriut përdor formulën e dyzuar: “Çdo person ka të drejtën e lirisë së mendimit, të ndërgjegjes dhe të fesë” (neni 9). Po kur ke njohur “lirinë ndërgjegjes dhe mendimit”, kjo është e mjaftueshme, ezauruese, kurse përmendja edhe e fesë, në atë tezë, është e tepërt e kundërvajtje. Në këtë kuptim, çdo bashkësi fetare, duhet të jetë thjesht dhe vetëm një OJF e zakonshme e një grupi ithtarësh të shoqërisë civile të organizuar, me atë ligj e në atë kategorizim, pa kurrfarë Komiteti Kultesh në shtet, pa financim nga buxheti dhe sa e sa bonus-e e benefice të tjera. Ato janë bashkime njerëzore e tokësore me vello “shenjtërie”, s`kanë asgjë më tepër se Shoqatat Atdhetare – kulturore “Labëria”, ”Kosova, “Çamëria”, Shoqata Atdhetare për Identitet e Bashkim Kombëtar e shumë të tjera, përveç negativizmave të njohura më të theksuara, kapriçiove e pretendimeve të pashtershme! Pse nuk mbështeten nga buxheti këto Shoqata, por bëhet ky dallim e diferencim nga shteti, që komunitetet i mban si djalin e vetëm, e shoqatat, as si të njerkës? Është pozicionimi i kalbëzuar i politikanëve dhe ligj-vënësve, që, të strukur prej frikës së kërcënimeve të zotave, edhe sot e kësaj dite e servirin fenë me cilësime të fryra, si e si për ta koracuar juridikisht, për të dalë deri te kushti ultimativ “o ndërgjegje fetare, o hiç fare”, që përbën shkelje të drejtpërdrejt të parimit të lirisë së ndërgjegjes e mendimit, deformim e devijim të tij. Përgjegjësia për tërë këto “lajthitje”, devijime e shtrembërime, bije mbi shtetarët, politikanët e ligjë-vënësit; ajo kushtëzohet nga fakti se sa janë ata në gjendje e si janë të disponuar ta menaxhojnë shkencërisht vullnetin dhe mandatin e sovanit.

5. Requem për fatin e një Projekt-ligji që ngeli diku, në sirtaret e “të djathta”. Një nga paradokset e derisotme të njerëzimit është se besimet domisuese, ndërsa janë me karakter tipik kozmopolit, trajtimin e kanë pasë të diferencuar, të ndryshëm e të ndryshueshëm nëpër zona e kufij gjeografik, etnik e shtetëror përkatës, në funksion të politikës së çdo vendi e shteti. Po tek ne ç`është gatuar dhe pse është sjellur ligji rreth fesë si macja rreth qullit? Në 2007 qeveria hartoi dhe një goxha Projekt-ligj “Mbi lirinë e fesë dhe marrëdhëniet e Komuniteteve fetare me shtetin”, shoqëruar me një Relacion, por e la diku në sirtar,nuk iu bë “mbarë” ta diskutonte në Parlament; ajo shpalli vetëm financimin e kulteve me shuma të konsiderueshme (se nga nenet e llafet e tepërta, është më mirë tepricë paresh!).

Ta arsyetojmë pak më në themel, “pse u dashkish hartuar një ligj i veçantë për raportet shtet-faltore ” dhe “ç`obligohet të sanksionojë ai”, “pse duhet veçuar feja si kryefjalë dhe t`i bëhet kjo apotheozë lirisë së saj”, nga se kërcënohet liria e saj që duhet mrojtur kaq shumë me ligj? na del se ish qeveria e djathtë e mendonte veten në një raport partneriteti, kushtesh, marrëdhëniesh, obligimesh e interesash të ndërsjellta, se vetë ideja e një ligji të veçantë, është hije dhe jehonë e peshës së dikurshme të fesë dhe synon të sanksionojë ç`mund të përfitojnë bashkësitë fetare prej pushteteve zyrtare. Këtë e dëshmon krejt përmbajtja dhe fryma e atij Projekti, me një Hyrje e 46 nene e me Relacionin shoqërues. Kush mundi të njihet me atë Projekt, i hedhur si “bazë për diskutim”, është bindur se ai përfaqësonte një shtesë tjetër lluks, të tepërt e të tepëruar mbi ato qasje e trajtime ekzistuese; se mbeti një dokument-dëshmi i përunjies e përvuajtjes qeveritare prej besimtari, i preokupimit dhe kujdesit maksimal prej xhentëlmeni për një gjendje komode e shenjtërore të bashkësive e kulteve fetare, që të kujton Don Zhuanin e Molierit; shpallte tërë pompozitet urat e bashkëpunimit Shtet-Faltore; kësaj të dytës i njihte dhe i lënte dorë të lirë për veprimtari dukative-arsimore, ekonomike, shëndetësore, bamirësie e celebrimi; dekretonte lëshime të paprincipta; kapërcente interesat kombëtare; kthente në normë gjëra që janë sporadike e kalimtare; përmbante udhëzime e detaje si prej rregulloresh të komuniteteve fetare e të tjera. Ai Projekt të lënte përshtypjen, gati, sikur Faltorja është shtet brenda shtetit dhe vepron paralelisht me të. Që në “Parimet e përgjithshme” të Projektit shpallet si parim bazë e tërë solemnitet “Mbrojtja dhe respektimi i plutalitetit fetar” (neni 5), që do të thotë le të livadhisin në këtë vend gjithfarlloj zotash e shenjtorësh, se mban shpina dhe shpirti i besimtarëve. Si moment të veçanta po përmendim dhe disa shqetësime të shprehura nga grupi i punës:                                                                                                                                                             Së pari, me dorë në zemër, ai Grup qante hallin se “ka has vështirësi në përcaktimin e “statusit të feve në kufijt e ndjesisë demokratike” dhe “çështjes së madhe të kërcënimit të Sigurisë Kombëtare të Shqipërisë”, pasi ” kufiri midis të dyjave, shpesh herë, ishte mjaft i hollë e i padukshëm”. Pra, ata ndjenin se në botën fetare janë të pranishëm edhe “Kutija e Pandorës”, edhe “lepuri i përgjumur”, por që këto aspekte nuk duheshin ngacmuar, se po t`u hiqej kapaku, “kundërmonte era”!                                                                                                                               Së dyti, dhe me absurdja është qarja e hallit për komunitetet fetare, sikur ato e “paskan kryer veprimtarinë e tyre në përputhje me Ligjin “Për organizatat jofotimprurëse”-Nr. 8788, dt.7.5.2001”, prandaj me Ligj të veçantë, u duhej sanksionuar atyre “pozita shenjtërore” të veçanta nga to të OJF-ve. Por ato, edhe pa këtë Projekt, ishin ku e ku jashtë e mbi këtë ligj, i kanë pasë në vazhdimësi shumë bonuse e benefice të veçanta, kështu që Projekt-ligji në fjalë, ishte një orvatje e politikës për t`ia u shtuar e sanksionuar ato më tej. Do të ishte kryevepër sikur Bashkësitë fetare të trajtoheshin njëlloj si dhe të gjitha OJF e tjera, por trajtimi i tyre mbetet që mbetet i veçantë.

Së treti, edhe pse në Relacionin shoqërues e thonë për bukuri që “Në Shtetet e Bashkuara nuk ka një ligj për fenë, pasi, sipas konceptit të baballarëve të Kushtetutës amerikane, feja nuk mund të shmanget me ligj nga ligji civil, por duhet t`i nënshtrohet atij, si çdo subjekt tjetër i të drejtës”, ata, nën hyqmin e politikës, në vend që t`i përmbaheshin përvojës amerikane, u mprehën për t`i rënë vënçe daulleve mesjetare.

Përpjekjet për hartimin e këtij Projekt-Ligji, që shkuan dëm, dëshmojnë edhe faktin se feja ka qenë dhe mbetet dukuria shoqërore me problematike, gjithnjë e diskutueshme dhe në epiendër të polemikave. Të mbajtura kështu në pekule, komunitetet fetare, edhe më shumë po bëjnë naze e shfaqin pretendime. U prononcuan edhe komunitetet fetare për këtë Projekt, u botuan dhe disa artikuj në shtyp ; fjala e fundit ishte që “Projekti të shumzohet me zero”, ai mbeti diku nëpër sirtare (ah! të ishte verë, do të ishte kthyer tamam në “gjak krishti”). Shtetarët tanë, në vend që të vrasin mendjen për një filozofi politike të drejtë e humane, na dalin me politika teologjike iluzore e obskurantiste!  Një besimtar edhe mund të shprehet me frazën “Ngre zërin me të drejtën që më jep Zoti”, se mban atë për sovran, kurse qeveria flet e vepron vetëm me zërin e mandatit që i ka dhënë sovrani-popull. Për atë Projekt-Ligj janë të njohura dy metafora: “O qerroz, o qerroz, si t`u nis, ashtu t`u sos” dhe “Një vendim Balli që mori, ashtu hyri, ashtu dolli…”.                                                                                                                   Por më thelbësore e shqetësuese është çështja se gjatë shekujve , bota politike bëri rutinë koncepte favorizuese e koracuese të pamerituara ndaj Faltoreve. Prandaj, duke vijuar fillin e arsyetimit të nisur prej paragrafit 4 të këtij shkrimi, konkretisht konstatojmë dhe pyesim:                                                                                                                                                      

 1. E majta në pushtet, përfaqësuese e rrënjëve dhe trungut të jetës shoqërore. Le të kujtojmë, fillimisht, se e majta në pushtet është përfaqësuesja e masës më të gjerë të popullit, e rrënjëve dhe trungut, asaj që i vë shpatullat histories; me djersën egjakun e saj mban gjallë jetën shoqërore, garanton të mirat materiale dhe progresin; ajo është përfaqësuesja e sovranitetit më të gjerë e real; kështu që ekipit të ri politik, që nisi qeverisjen këtë vjeshtë, si pjesë integrale e rrënjëve dhe trungut të jetës, natyrshëm, edhe  mandatin e ka pej sovranit më të përgjegjshëm e më obligues, edhe qeverisjen më radikale. Qeverisjen e djathtë, që na la shëndenë, e prekëm dhe e përjetuam si një ekip titullarësh të kompromentuar e të kompromentueshëm, nepotikë, me personalitet e dinjitet të telendisur, me përdorimin e pushtetit si mjet “o mete, për vete”. Ndryshe nga ajo e djathtë që e shihte bazën nga “qilimi fluturues”, ekipi i ri duhet të ketë tjetër bylmet. Janë ngjallur shpresa të mëdha se ekipi i ri do t`i thotë vetes “Dallëndyshe, ktheje ndryshe”, do  të bëhet oponencë e vetes, pa i dhënë shkas zhurmës së kësaj opozite të diskretituar, që e ka në gjak të bëj edhe zhurmë për asgjë; se nisi ta paragjykojë atë si “rrezik kombëtar” që në djep, në fakt, po aludon për mazhorancën e re, defektet e veset e veta për tetë vjet! Nuk më shkon mendja për ndonjë injorim apo nënvlerësim të së “djathtës”, por përgjithësisht është vërtetuar se çdo e “djathtë”, edhe kur paraqitet e saktë e kombëtare, vazhdon ta ketë të theksuar refleksin e synimin për pushtet pas betejës, sikur vetëm ajo ka ditur të drejtojë turmën, hiqet për moderatore, ndërsa kënaqet me gjendjen e cfilitur të vendit. Qeverisja e re nuk është se do t`i gjëjë fundin të mirës, po ajo duhet, të paktën, medoemos të kthehet nga e mira dhe ta synojë çdo ditë; ta sanksionojë të arthmen edhe në Kushtetutë, të veprojë edhe sipas parimit të presidentit Wilson ndaj këshilltarëve: “Më thoni ç`është më e mira, ta vëmë në jetë”.                                                                                                                                                  Ekipi i ri parlamentar, me moshë e ide të reja, që po nis punën këtë vjeshtë, ka shumë ç`të sanksionojë më saktë e më drejtë në Kushtetutën tonë, tanimë 15 vjeçare. Asaj i kanë dalë në pah disa konvencionalitete e ambiguitete paradoksale, nëpër vite është vënë dorë dhe arbitrarisht, për koniuktura klienteliste e nepotike, janë dhënë në media disa sinjale alarmante. Një ditë të bukur Ligji themeltar i shtetit duhet të rishqyrtohet me kujdesin maksimal. Është logjika e hekurt e jetës që obligon. Një Kushtetutë serioze bëhet dëshmi e seriozitetit të qeverisjes së re. Kohët e reja, në veçanti përkushtimi i ri që ofron ekipi qeverisës, zotimi i tij për kthesë deri në nivel Rilindjeje, që në themel ka ngjizjen e shtetit ligjor, duhet të pasqyrohet qartë e bindshëm në dokumetin që mban dhe titullin simbolik “Këtu fillon e ardhmja”. A po na vjen dita ne shqiptarëve ta themi me plot gojën këtë frazë? Mandati i ri duhet të bazohet në një Kushtetutë sa më solide, të paprekshme deri në shenjtëri. Deklararat e bëra në fushatën elektorale, janë imperativ i kohës, sikurse dhe sfidat e kohës për qeverinë e re janë të shumta, substanciale e parimore. Konstitucionalistë e juristë të tjerë, po dhe qytetarë e intelektualë të çdo fushe, kanë bërë e po bëjnë mjaft sugjerime konstruktive; e kemi përvojën kombëtare e potencialet intelektuale  optimale, janë të pranishme edhe përvojat botërore të demokracisë moderne për ta bërë Kushtetutën tone një model e me fjalën e fundit të shkencës  juridike e në nivelin e demokracisë moderne. Ekipit të ri qeverisës do t`i bënte shumë mirë që sugjerimet qytetare nëpër  media, t`i evidentonte me skurpulozitet, t`i trajtonte seriozisht, duke organizuar dhe debat publik problemor, kuptohet, duke nisur jo nga kjo çështje që kemi në fokusin e këtij shkrimi (se dhe fjala “zot”, nis me një nga gërmat e fundit të alfabetit), por nga shumë pika të tjera më madhore e më me peshë, se feja nuk përbën palcën e jetës shoqërore, paçka se është përpjekur ta rrethojë e mbërthejë jetën deri në  palcë. Kushtetuta ka vlera dhe rol shumë më të madh e cilësor në jetën shoqërore e prosperitetin e vendit, nga ç`kanë pasë në të kaluarën Bibla e Kurani, prandaj dhe  kujdesi sa më serioz për të, për garantimin e pavarësisë së pushteteve e standarteve të tjera, është imperativ, kusht sin ecua non i një të arthmjeje rilindëse. Tek kushtetutat e ligjet ka kohë që kacavjeren edhe bashkësitë fetare, si është shkruar në to, ashtu ka qenë dhe situate e tyre.

Nga Dhimitër Antoni

Ky problem është shtruar jo me vërtetësi. Në mënyrën se si është trajtuar, dashur pa dashur, i vihet njollë figurës shumë të pastër të Kryetarit të Qeverisë së Përkohshme të Vlorës , Ismail Qemali: Në tekstet e historisë së Shqipërisë ky problem është quajtur dhe trajtuar si “ Komploti i Beqir Grebenesë” e më vonë “ i ashtuquajturi Komplot i Beqir Grebenesë”. Është trajtuar ashtu siç ka shkruajtur shtypi antishqiptar i kohës duke e akuzuar Ismail Qemalin si pjesmarrës në komplotin e Beqir Grebenesë, fuqitë e mëdha kërkuan rrëzimin e Ismail Qemalit, dhe e realizuan atë. Në vend të Qeverisë së Vlorës u caktua një komision Ndërkombtar që do të përgatiste ardhjen në fuqi të Vilhelm Vidit si mbret i Shqipërisë. Në planet ekonomiko-financiare, Ismail Qemali ishte shprehur të ndërtonte një shtet të pavarur, të krijonte Bankën Shqiptare, të emetonte monedha shqiptare; në atë kohë qarkullonin pare turke, greke, serbe, italiane, austriake etj; Do të bënte lumenjtë të lundrueshëm, do të thante kënetat, do të hapte rrugë, për makinat dhe trenat. Kjo nuk u pëlqente fuqive që na rrethonin të cilët synonin në një mënyrë ose në një tjetër të zotëronin Shqipërinë ose pjesë të saj. Prandaj krijuan përçarje në qeveri. Përveç Esat Pashë Toptanit u larguan dhe dy klerikët që ishin nënkryetarë Dom Nikollë Kaçorri dhe Myfti Vehbi Agolli ( Dibra ) . Në një letër që Luigj Gurakuqi i shkruante kryetarit të shoqërisë së shqiptarëve të Rumanisë, Pandeli Evangjelit ndër të tjera theksonte: “ Shqipëria është mjaft në rrezik; paria e vendit po ua shet Shqipërinë të huajve; por kjo nuk do të thotë të humbasim shpresat. Po të mbështetemi fortnë popull, ne do të fitojmë me çdo kusht. Përveç këtyre, forca ushtarake të huaja vazhdojnë të qëndrojnë akoma në Shqipëri”. Në këtë situatë të vështirë të Shqipërisë, patriotët shqiptarë, kudo që ishin filluan të organizoheshin e të punonin për vendin e tyre. Në Turqi u ngrit një komitet me shqiptarë atdhetarë në të cilin bënte pjesë dhe Beqir Grebeneja, një shqiptar i vërtetë. Ai kish komanduar forcat ushtarake shqiptaro- vllahe kundër sulmeve banditeske të shovinistëv grek që kërkonin të shfarosnin popullin shqiptar e vlleh në krahinën e Kosturit, të Grebenesë e pothuaj në tërë krahinën e Pindit.

Në disa dokumenta të prura nga Arkivi rumun del se kur Beqir Grebeneja kishte shkuar në Rumani, grekët që banonin atje u ngritën dhe kërkuan prej autoriteteve rumune që të dëbohej nga ky shtet, duke bërë shumë akuza ndaj tij.  Me ta marrë vesh këtë shqiptarët dhe vllehët e Rumanisë, i drejtuan një peticion Mbretit të Rumanisë ku i kallzonin se si Beqir Grebeneja kish shpëtuar qindra e mijëra shqiptarë e vlleh nga masakra historike e andartëve grekë. Kështu atdhetari Grebeneja fitoi duke marrë dhe nderimet që i takonin.

Ai kishte një korrespondencë të pasur me shumë njerëz dashamirës, dhe personaliete me ndikim për kohën. Nga Turqia ai zhvillonte një letërkëmbim me aristokratin Eqrem Bej Vlora, i cili ishte dërguar të punonte në Vlorë nga Komiteti i atëhershëm. Letra e tij, që ruhen në Arkivin e Shtetit kanë një vlerë të jashtzakonshme njohëse të ndjenjave të thella shpirtërore atdhetare si dhe të veprimtarisë së tij proshqiptare.  Në Rumani punonte si Senator i Senatit Rumun dhe si okulist i Pallatit Mbretëror, Dr. Ibrahim Temo, figurë e rëndësishme, i cili ka punuar në përhapjen e ideve demokratike në perandorinë turke. Nuk ka shoqatë apo parti turke brënda apo jashtë vendit të mos njohë dorën e tij.

Ai drejtonte dhe gazetën “ Albania ” ku shkëlqente penda publiçistike e Faik Konicës. Shkruante artikujt kryesorë në këtë media si edhe e financonte atë. Me situatën që u krijua në Shqipëri në vitin 1913, të dy ranë në marrveshje me Ismail Qemalin, për të rifituar trojet e përvetsuara nga vendet fqinje. Për këtë arsye mbështetur në influencën që kishte në rrethet patriotike dhe shtetërore turke, ai dërgon një nga aktivistët e tij Shan Vila, që të bisedojë me triumviratin që sundonte atëherë në Turqi; Talatin, Enverin dhe Njazin. Atyre u shkruan për qëllimet ekspansive të serbëve dhe grekëve në Ballkan. Serbët kërkonin të krijonin shtetin e madh të Stefan Dushanit, ndërsa grekët pretendonin perandorinë bizantine. Kundër këtyre, propozonte që të krijohej Aleanca Turko- Shqiptaro – Bullgare, shtete këto që kishin dalë me humbje prej Luftës Ballkanike, me kushtin që këto të mos kishin më pretendime mbi Shqipërinë.  Shan Vila njoftoi se triumvirati turk ishte dakord me planin e Dr. Temos. Kështu filloi zbatimi i këtij plani. Komiteti Shqiptar i Turqisë grumbulloi njerzit më të aftë dhe më me ndikim, nga krahinat e pushtuara prej grekëve dhe serbëve të cilët do të kalonin nëpër këto vise për të realizuar kryengritjen e përgjithshme. Hipën në një anije nën komandën e prijësit atdhetar Beqir Grebeneja. Pasi mbërritën në Vlorë menjëherë u arrestuan nga forcat e Fuqive të Mëdha. Asnjeri nuk përgjigjej. Hiqeshin sikur ishin turq dhe nuk dinin gjuhë tjetër. Tradhtia mendohet se ishte bërë nga Eqrem dhe Syrja Vlora, dy rivalët e palëkundur në pikpamje ndaj Ismail Qemalit.  Ky mision i pakryer dhe ngjarja e pafat u etiketua si komplot, sepse gjoja ata ushtarë turq do të rrëzonin qeverinë dhe do të ftonin përsëri armatat turke të vinin në Shqipëri. Prokurori i asokohe Kristo Floqi e mori në pyetje Ismail Qemalin duke e akuzuar për pjesmarrës në këtë ngjarje. Kryeminstri Ismail Qemali i rrëzoi kështu të gjitha akuzat dhe e përmbylli fjalën e tij në këtë formë:  “ Unë punova tërë jetën për ta sjellë Shqipërinë në këtë ditë dhe tani që e realizova, unë dashkam, sipas jush, ta shkatërroj me duart e mija (?!).  Në procesverbal, tregohet që ai kish pasur takime me Beqir Grebenenë, por vetëm për të mirën e Shqipërisë.  Fuqitë e Mëdha (të gjysmës së parë të shekullit të njëzetë), gjetën rastin dhe kërkuan dorheqjen e Ismail Qemalit. Ai u shtrëngua të largohet nga posti i lartë si Kryetar i Qeverisë së Parë të lirë shqiptare dhe të lërë atdheun. Edhe jashtë ai punoi për Shqipërinë dhe u helmua nga shërbëtorët e Fuqive të Mëdha vetëm pse nuk pranoi të vihej në shërbim të tyre.  Atdhetari Beqir Grebeneja u rikthye në Turqi. Ai punoi me dashuri dhe besnikëri për Shqipërinë. Shqiptarët dhe Trojet e tyre ai nuk i harroi kurrë.

Duke shfletuar shtypin çdo mëngjes, ajo që i bie kambanave të trurit tim është lajmi kronikë! Frikem të hedhe sytë mbi këtë faqe gazete! Por sërish marr guximin dhe lexoj… Baba Vrasës, Djalë Vrasës, Baba Pedofil, Baba dhunues, Baba Përdhunues! Çdo ditë një ngjarje e re, çdo herë një trishtim, një neveri, një kaos mendësor, shpirtëror dhe vakum!  Tingëllon poetike por është tragjedia më e fortë e shoqërisë sonë, e familjes si  thelbi i shoqërisë!      Kalon edhe Shekspirin madje, dhe del jashtë çdo fantazie horrori, mandej, natyrshëm lindin 1001 pse-të. Ku shkon kjo shoqëri? Përse gjithë ky kaos, po morali? Sigurisht, ky i fundit paska kohë që po kërkon edhe vetveten. E teksa shkruaj mbi shqetësimin ‘tim’ në mendje më vijnë historitë shokuese të disa ngjarjeve të fundit…

‘Babai prostituon dy vajzat e tij 8 dhe 10 vjeç’,

‘Babai vret djalin për çështje pronësie’

‘Burri vret gruan për motive xhelozie’

‘Babai kryen marrëdhënie seksuale me  të bijën 11 vjeçare’ etj. etj.

Të rrëqeth shpirtin!

Të frikemi kur të mësojmë se lindi vajzë!

Tamam si në prehistori, diskriminim e me tej akoma refuzim.

Të paktën në ato kohëra femra diskriminohej si seks i dobët, ndërsa sot si seks i ‘mjerë’, ose me keq akoma si  pa seks fare! Domethënë si qenie e bërë me ekskluzivitet nga prindërit(nga babai sidomos, edhe pse thuhet në zhargon se ai kurrë nuk është i sigurt, dhe me të drejtë) për të shfryer epshet mëkatare dhe gjakpirëse të këtyre qenieve të ‘modifikuara’ gjenetikisht. Nuk dua të krijoj një përgjithësim etiketues dhe denigrues mbi figurën mashkullore të prindit, por vetëm të atyre që rastësia ose fatkeqësia i ka cilësuar si të tillë.

Kam humbur një baba të jashtëzakonshëm, era e të cilit më mungon në çdo sekondë të jetës sime dhe nuk ma zëvendëson askush, por pa dashje sa herë marr dhe lexoj ndonjë nga këto histori të tilla horrori, më vjen keq dhe mëkatoj duke uruar mjerisht që dikush nga ato monstra të kishte zëvendësuar vdekjen e engjëllit tim baba. Në këtë botë do të kishte një baba-baba më shumë, dhe një baba-monstër me pak! Gjithçka do ishte më me kuptim ndoshta, ndoshta, ndoshta…!

Tronditëse o njerëz!

Në një Shqipëri kaq të vogël, risku më i madh është që ti të ndeshesh çdo ditë me njerëz të tillë, njerëz që i sheh sot nëpër faqe gazetash, apo kronika lajmesh nëpër televizione të ndryshme. I ke komshinj, kolegë, ndoshta dhe kushërinj, i përshëndet, flet qesh me ta. Ironi e fatit! A mund ta kalojmë flash nëpër mendje qoftë për një sekondë të vetme, se çfarë mund të ndjejnë viktimat e tyre?! Personat e afërt të familjes, prej gjakut dhe mishit të tyre? A ekziston neveri më madhe e përzier me dhimbje, se shthurja e familjes?!

Vendi ku secili nga ne e mendon  të shenjtë, vendi më i sigurt në botë. E kështu  ky ‘problem’ pjellë të tjera probleme, zgjat metastazat e tij dhe dëmton e infekton një shoqëri të tërë. Bëhet publike nëpër media, atë e dëgjojnë dhe në rastin më të keq e shikojnë të gjithë, e kështu “edukohet” ose infektohet mbarë shoqëria jonë.

Duke shpresuar, në një të ardhme me pak më shumë vlerësim të asaj që ushqehet trupi ynë e quhet ‘gjak’, parime, dashuri, moral e personalitet njerëzor, shpresoj që të nesërmen e afërt të mos humbas motivin për të jetuar! Utopike.

Msc. Nidela Hoxha

Studiuese

Pasioni dhe kënaqësia për punën e sfidojnë moshën

(79 vjetori i prof. Kristo Qendros)

Inxh. Gjon Fierza

Mali i Dajtit, kurora e gjelbër që hijeshon dhe jetëson  Tiranën kryeqytetin e shqiptarëve, është një nder mjediset turistike më të pëlqyra sidomos për pushime ditore. Afërsia me kryeqytetin dhe mjedisi ekologjik  e mundësojnë më së miri këtë. Po bëhen gadi 10 vite, që ai vizitohet kryesisht duke udhëtuar me teleferikun “Dajti-Ekspres„ . Një vepër unikale në Shqipëri, teleferiku më i gjatë dhe më bashkohori në Ballkan. Udhëtimi me teleferik për në malin i Dajtit, është ndër turet më të pëlqyera jo vetëm për shqiptarët kudo që ndodhën por dhe shumë turistë nga vende të ndryshme të botës. Realizimi i kësaj vepre është produkt i bashkepunimit të specialisteve shqiptar të pyjeve, të specialistëve të ndertimit, inxhiniereve mekanik etje, me një nder kompanite me të specializuar në botë-Doppelmaer Austri. Instituti i Studimeve dhe Projektimeve Pyjore Private Tiranë, ka meritën kryesore në studimin, projektimin dhe ndërtimin e kesaj vepre. Ka shumë emra të përveçëm që mund të përmënden për kontributin në ndërtim dhe sot në administrimin dhe sherbimin model që ai u ofron teleferiku “Dajti-Ekspres„ Vizitorët shpesh duan të dinë dicka për historikun e teleferikut dhe sa kanë kontribuar specialistët shqiptar në këtë vepër. Janë disa, sigurisht në veprimtarinë 10 vjeçare te teleferikut do permenden më gjerësisht ata. Njeri prej tyre veçohet, ai që nga dita kur filloj hartimi i projektit, zbatimi dhe funksionimi  i tij e deri sot, e ka lidhur ngusht veprimtarinë dhe jetën e tij me të. Eshtë prof. dr. Kristo Qendro, ku nga mëngjesi në darkë vonë e takon në stacionin e poshtëm apo të siperm të telefrikut. Ai merret me komunikimin më kompanitë jashtë vendit, me sherbimin pyjor të Tiranës, pra konsulenti teknik për funksionim normal të teleferikut. Puna e tijë nuk mbaron këtu, ai ka shume ide dhe projekte të tjera konkrete infrastrukturore që mund të zbatohën, ku mali i Dajtit tu shërbejë sa më shumë vizitoreve, kryesisht më të rinjëve. Durimi, administratori i pergjithshem i dhe personeli tjeter i teleferikut, flasin me konsideratë të veçantë për profesor Kriston. Ai përfaqeson njeriun model; në marredhenje pune, bashkepunimi e komunikimi, specialistin kompetent e strikt, perkthyesin e botimeve të admirueshem, me shumë humor dhe gjithnjë buzëgaz. Realizimi dhe veprimtaria e vazhdueshme në teleferik duket se kulmon në jetën e profesor Kristos. Ai me shumë pasion të flet jo vetem për të shkuaren, por sotmen për mirëmbajtjen dhe sherbimet që i bëhen periodikisht teleferikut.

Jeta e veprimtaria e prof. Kristo Qendros është e gjerë në disa asapekte të rëndesishme. Ai pasi mbaroi studimet në Institutin e Larte Tekniko-Pyjor te Sofies, në periudhën 1959-1962 punon si drejtues i Zyres Pyjore Gjirokaster (me juridiksjon dhe rrethet: Sarande, Permet,Tepelenë) Për rreth pesë vite Kristo Qendro punon si drejtor në Ndermarrjen Pyjore Fier. Për gadi 25 vjet, ai është si pedagog i lëndëve të mekanizimit të shfrytëzimit të pyjeve në Fakultetin e Pyjeve. Janë shumë breza studentesh që e kutojnë profesor Kriston si një ndër pedagoget më të mirë, për nivelin shkencor dhe praktik të mësimdhënjes, për marrëdhënjet korrekte e miqësore me ta. Ai njëkohesisht u mor me kerkime shkencore dhe botuese, në vitin 1984 merr gradën “Kandidat Shkencash„. Në vijim të punes tijë me kërkime shkencore, botime e projekte të ndryshme, duke kaluar gjithë shkallet e kualifikimit në vitin 2005 ka marre titullin “Profesor“.  Në vitin 1992 ai del në pension emigron në Gjermani deri në vitin 1995. Në këto vite ai jep mesime të gjuhës gjermane dhe angleze për emigrantet nga Kosova, Rusia, etj. Në këtë periudhë ai komunikon dhe vendos marrëdhënje me shoqata të ndryshme pylltarësh në prendim. Kthehet në Shqipëri për rreth 10 vite deri 2005 punon si specialist në Institutin e Studimeve e Projektimeve Pyjore Private „Arben Peto“ ku  “jetesohet“ dhe teleferiku i malit te Dajtit. Gjatë kesaj periudhe, merret dhe me perkthimin në shqip të legjislacionit pyjor të disa vendeve prendimore. Ai i mbeshtetur nga USAID kryen një studim mjaft interesant;  Për traditat e perdorimit të pyjeve private në dy rrethe të vendit, etj. Veprimtaria e tij intensive në ka qënë dhe mbetet tek teleferiku Dajti Ekspres. Ai nuk njeh lodhje, moshen e sfidon me punë dhe perkushtim pas profesionit. Kristo Qendro ka lindë në Sarandë me 15 janar 1935. Pervese dhjetra titujve të librave profesional si autor dhe bashkautor me dhjetra artikuj dhe perkthime në shtyp, këto vitet e fundit, ka përkthyer dhe botur tre vellime me „Barsoleta të përzgjedhura nga bota“. Pra pak kohesh botoi të përkthyer në shqip librin„ Jeta  seksuale e Hitlerit“, përsëri ai ka perkthime të tjera në duar, na i la surpizë. Vijnë këto perkthime të këndeshme nga profesor Kristo, ai; flet, shkruan dhe lexon mjaft mirë në gjashtë gjuhë të huja: anglisht, gjermanisht,frangjisht, rusisht,italisht e bullgarisht, flet mirë dhe në greqisht. Ai është pasionat për artin, letersinë ka një shpirt krijues.. Ai në arkivin e tij ka me mijra foto me qindra vido, të realizura gjatë veprimtarise së tij. Një pasion dhe dashuri të veçantë ka për natyrën në tërësi dhe vecmas per pyjet. Ai gjen kohë dhe thujase çdo ditë, levizë në mjediset e gjelbera të malit të Dajtit. Mali më mban gjallë, pas çdo udhetimi, kur kthehem në zyrë thotë profesori ndjehçm më i clodhur, më i frymëzuar dhe rezultativ në punë. Lëvizjet në natyrë do jua keshilloja bashkemoshtoare të mijë por kryesisht dhe të rinjëve që malin e Dajtit duhet ta shtegtojnë sa më shpesh në këmbë -shton profesori

Profesor Kristo është  marrë për shumë vite me sportin e skive, ndër skiatoret e parë, organizator i mjaft veprimtarive e kampionateve kryesisht me të rinjët. Ka piketuar e realizuuar disa pista të skive për amator në vend. Profesori është një veprimtar i spikatur shoqeror, sidomos në ato të vendosjes se komunikimit dhe bashkëpunimit me koleget; si më pylltaret në Austri, Gjermani, etje. Ka organizuar disa veprimtari mbresëlënese ku shumë specialistë pyjesh nga Austria, Gjermania, Franca, etj, të udhehequr nga profesori ne vitet 2000-2007 kanë udhëtuar nepër Shqipëri, duke fjetur në shtepitë e pylltareve shqiptar. Po kështu ai ka organizuar grupe pylltaresh shqiptar për vizita në këto vende, për njohje të praktikave më të mira të mbarështimit të pyjeve, etje. Grumbullimit dhe shperndarja e 450 paleve ski, kepuce e veshje per femijte e Shqipërisë (dhurate nga  shkollat dhe familjet e pylltareve te Austrise), ka qënë në tjetër veprimtari për tu kujtuar.. Përsëri ka plane të tjera bashkepunimi më shoqatat e pylltareve

Në këtë ditëlindje të profesor Kristos, thamë diçka shkurt, nderkohë që mund të shkuhej gjatë për të, pasi e tillë eshtë veprimtaria e tij. Ne studentët e tij, kolegët në fakultet e kudo në Shqiperi, bashkëpuntorët e tij sot, nga zemra i urojnë -Jetë të gjatë, shëndët të mirë, gjithnjë i gatshëm për të vizituar dhe bërë punë të mira për malin e Dajtit për pyjet shqiptare.